چکیده:
حکایت شاه و کنیزک یکی از محوری ترین حکایت های مثنوی است که بـا توجـه به قرار گرفتنش بعد از نی نامه و نیز تاکید خود مولانا بر اهمیـت آن ، بسـیار مـورد توجه مفسران مثنوی قرار گرفته است . قاطبة مولوی پژوهان این حکایت را داستانی نمادین دانسته اند که مولانا در قالب آن تلاش کرده به موضوع پراهمیت آفرینش و کمال انسان اشاره کند. در این مقاله با روش تحلیـل - مقایسـه ای تـلاش شـده بـا بهره گیری از چند داستان عرفانی دیگر همچون حکایت شیخ سمعان از عطار، رمان سیذارتا اثر هرمان هسه شرق شناس شهیر آلمانی و همچنین روایت زندگی مولانا و دیدار او با شمس تبریزی ، ضمن ارائـة تفسـیری نـو از نمادهـای حکایـت شـاه و کنیزک ، به بررسی موضوع جایگاه دنیا در رسـیدن بـه کمـال از منظـر مولانـا نیـز پرداخته شود. مطابق تفسیر ارائه شده در این مقاله به نظر می رسد به عکـس آن چیـزی کـه تفکر صوفیانة منحط ، درباب کناره گیری و عزلـت از دنیـا بـه مخاطبـانش القـا می کند، از نگاه تفکر اصیل اسلامی ، دنیا به منزلة مزرعـه و متجـری اسـت کـه آدمی برای رسیدن به بهشتی صدچندان بهتر و بالاتر از بهشتی کـه در آغـاز در آن سکنی داشته ، بدان هبوط کرده است
خلاصه ماشینی:
در ایـن بهره برای ترسیم نمای کلی از تفسیرهای موجود، همگی آنها را در جدول ذیل ذکر می کنیم : نام شارحان شاه کنیزک طبیبان دروغین زرگر حکیم الهی اکبرآبادی روح نفس شیخان مزور دنیا حسین خوارزمی روح انسانی نفس قوای عقلانی ، تدبیر دنیا روح القدس یعقوب چرخی (به نقل از زرین کوب ) حق متعال یا پادشاه وجود بندگان الهی غیر و ماسوی الله ولی حق انقروی روح روح حیوانی هوا و هوس بشریت مرشد و ولی ای از اولیا زرین کوب به نقل از اسپرهم (تفسیر عام ) عالم ماوراء،عشق برتر، عالم عقل و ایمان ، رمز حق و کمال روح انسانی ، نفس دنیای حس و زرق و برق آن ، عشق فانی مرشد روحانی صوفیه زرین کوب به روح مولانا دنیای فقیهان و شمس تبریزی نقل از اسپرهم (تفسیر خاص ) علم رسمی نیکولسون روح نفس عقل جمال حق کریم زمانی (به نقل از سایر شارحان ) روح نفس حیوانی یا سالک مبتدی عقل جزئی یا مشایخ ظاهری دنیا عقل کلی یا مرشد حقیقی سبزواری (به نقل از سایر فروزانفر) عقل ، عقل جزئی یا عقل نظری تن ، نفس جزئی یا عقل عملی ادلة جدلیه و خطابیه دنیا یا نفس مرشد کامل ، عقل کلی یا روح القدس تدین انسان من (نفس ) عالمان ظاهر و فلاسفه عالم صورت ولی خدا و انسان کامل طغیانی انسان کامل نفس دنیا مرشد عالی مقام سلماسی زاده تجسم عقل تجسم نفس تجسم نفس تجسم عقل رنجبر روح نفس حکیماناستدلالی و اصحاب دانش های بحثی عالم صورت یا دنیا عنایت غیبی اسپرهم عقل نفس حواس و جسم روح اسپرهم در مقالة خود، ضمن برشمردن تفسیر مورد نظرش ، با ذکر دلایلـی اسـتوار، بـه نوعی نادرستی تمامی تفسیرهای پیشین را اثبات کرده اسـت کـه بـه جهـت جلـوگیری از تکرار، خواننده را به مطالعة آن مقاله ارجاع می دهیم .