چکیده:
تلاقی دو فرهنگ شامانی و اسلامی را در جامعه ترکمن ایران میتوان مشاهده کرد. این آمیختگی فرهنگی به طور مشخص در شیوههای گوناگون درمانگری بومی خود را نشان میدهد. شیوههای درمانگری بر وی طیفی از تغییرات و تفاوتها جای میگیرند؛ در یکسوی طیف پرخوانی و سوی دیگر ایشانی قرار دارد که اولی به فرهنگ شامانی و دومی به فرهنگ اسلامی نزدیک است. در این مقاله به معرفی این دو شیوه درمانگری و مقایسه بین آنها میپردازیم. مطلب مورد تاکید این مقاله رابطه خاص و مستقیم میان درمانگر و نیروهای ماوراءالطبیعه و کمک گرفتن از این نیروها برای درمان بیمار است که در تعیین ماهیت شامانی شیوه پرخوانی، از اهمیت اساسی برخوردار است و شیوه پرخوانی را از شیوه ایشانی و دیگر شیوههای درمانگری بومی که رابطه مستقیم با نیروهای ماوراءالطبیعه را نفی میکنند، متمایز میسازد. سه نکته در درمانگران قابل بررسی است: 1) تعداد زنان درمانگر به طرز شگفتآوری بیش از مردان درمانگر است، 2) زنان درمانگر ترکمن جایگاه ویژه و مهمی در جامعه مردسالار ترکمن دارند و 3) تاثیرپذیری از ارزشهای انقلاب اسلامی بر روی زنان درمانگر یکسان نبوده است، ایشانها بسیار تاثیر پذیرفتهاند درحالیکه پرخوانها کمتر تحت این تاثیرات قرار گرفتهاند.
خلاصه ماشینی:
سه نکته دردرمانگران قابل بررسیاست :١)تعدادزنان درمانگربه طرزشگفت آوریبیش از مردان درمانگراست ،٢)زنان درمانگرترکمن جایگاه ویژه ومهمیدرجامعه مردسالارترکمن دارندو٣) تأثیرپذیریازارزش هایانقلاب اسلامیبررویزنان درمانگریکسان نبوده است ،ایشان هابسیارتأثیر پذیرفته انددرحالیکه پرخوان هاکمترتحت این تأثیرات قرارگرفته اند.
این پدیده درمیان گروه هایشهریکمترکاربردداردوتنهابه عنوان فولکلورشناخته میشود، ولیدرمیان مردم بومیهمچنان ارزش واعتبارخودراحفظ کرده است وجزءجداییناپذیر فرهنگ وزندگیآنان محسوب میشود،به طوریکه به عنوان یک واقعیت انکارناپذیردرنظر 1 گرفته میشود.
تاکیدپژوهشگربراین نکته است که شیوه درمان پرخوانیویژگیخاصیداردوکمتر میتوان آن رابه مراسم گواتیومراسم زارویابه هرشکل دیگریازموسیقیدرمانیونمایش درمانیتقلیل داد.
مردمیکه پیش پرخوان میروند(بیماران وهمراهانشان )گرچه ازشنیدن موسیقیو تماشای حرکات نمایشی لذت میبرند(گاهی دست میزنندوپرخوان رادرادامه حرکات نمایشیتشویق میکنند)،امابه هیچ وجه ،موسیقیوحرکت هاینمایشیراعامل درمان بیماری ١این پژوهش براساس مطالعات میدانیدرمنطقه ترکمن صحراانجام شده است .
پژوهشگرهیچ زن پرخوانی راندیده است که دست به این گونه نمایش هابزندبااین وجود،مردم به نیروی درمانگریآنهاکه ازارتباط باماوراءالطبیعه ناشیمیشود،باوردارند؛بنابراین حرکات نمایشی معیاراصلیوتعیین کننده برایتعریف پرخوانینیست .
عکس ١:ارجب پرخوان درحال گوش دادن به نوایدوتاربخشیهایترکمن / منبع :بهروزاشتری،کارشناس میراث فرهنگی،١٣٥٧ ٣)بعدنمایشی:اشیائیمانندشمشیر،چوب وطنابیازپشم شترکه آن رابه سقف آویخته اند،به همراه کفگیر،شلاق ومجموعه ای ازحرکت هابعد نمایشی مراسم هستند حرکت هاییمانندبالارفتن ازطناب درحالت وجدوچرخیدن حول محورآن ،ضربه زدن با کفگیربه کف پایبیمار،دست کردن دردهان بیماروبیرون آوردن عامل بیماری.
درست است که ایشان بانیروهایماوراءالطبیعه به طورطبیعیوواقعیارتباط برقرارنمیکند؛امااین ارتباط به طورغیرمستقیم وازطریق خواب صورت میگیرد.
زبیده بیش از بیش متقاعدمیشودکه نمیتوانداز"مسئولیتی "که به عهده اش گذاشته شده است ،یعنی درمانگری،شانه خالیکند.
درباورهاواعتقادات شامانی تقدس آسمان نقش مهمیداردودرتمام مراسم به این امراشاره شده است .