چکیده:
در این نوشتار، دیدگاه آکویناس و ابنسینا درباره علم فرشته بررسی و تحلیل شده است و وجوه اشتراک و اختلاف آنها را در این خصوص بیان کردهایم. با اینکه آکویناس و ابنسینا هر دو متاثر از سنّت ارسطویی بودهاند؛ ولی چون جهانشناسی آنها از جهاتی متفاوت است، درباره جایگاه علم فرشته به نتایج مختلفی رسیدهاند. آکویناس و ابنسینا هر دو معتقدند که فرشتگان طبایع عقلانی هستند؛ بنابراین مشخّصه اصلی آنها علم است؛ ولی با این تفاوت که ابنسینا علم فرشته را علّت ایجادی موجودات مادون خود میداند؛ ولی آکویناس معتقد است که فرشتگان نقش ایجادی و علّی در عالم ندارند و کیفیّت علم فرشته بیشتر به امور مادون با درجه بساطت ذات آن تبیینپذیر است. ازسویدیگر، ابنسینا معتقد است که فرشته، جزئی را از طریق کلی (به معنای ثابت و لایتغیر) میشناسد؛ ولی آکویناس میگوید که فرشته، جزئی را به ما هو جزئی میشناسد.
خلاصه ماشینی:
"به نظر او علم الهی، ماده و صورت هر چیز را ایجاد میکند؛ بنابراین خداوند، هم حقایق کلی اشیاء را میشناسد و هم جزئیات آنها را میداند و فرشتگان نیز که در سلسله مراتب هستی بیشترین شباهت را با خداوند دارند و درجة تجرد و بساطت آنها بیشتر از موجودات مادون است.
بنابراین از فحوای سخن ابنسینا چنین برمیآید که فرشتگان نیز جزئیات را به ماهو جزئیات درک نمیکنند وگرنه لازم میشود که فرشته بهعنوان عقل مجرد از امور مادی تأثیر بپذیرد؛ ولی ازآنجاکه مافوق از مادون منفعل نمیشود، بنابراین فرشته جزئیات را بهخودیخود ادراک نمیکند؛ بلکه جزئی را بهواسطه کلی درک میکند.
ازسویدیگر؛ آکویناس بهروشنی دیدگاه ابنسینا را مبنی بر واسطهبودن عقول در خلقت را رد میکند؛ زیرا معتقد است که مخلوق نمیتواند علت موجده باشد؛ بنابراین به نظر آکویناس فرشتگان رابطه علی و معلولی با هم ندارند؛ بلکه لوگوس همه آنها را مستقیما و بهطور مستقل ایجاد میکند.
این در حالی است که آکویناس علم و اراده خدا را متمایز میکند؛ درواقع او معتقد است که علم الهی علت موجده اشیاء است؛ ولی خداوند جدای از علم، باید اراده خود را نیز برای تحقق اشیاء به کار بگیرد (STI,q14,a8 Aquinas,1947:).
ازآنجاکه در نظام فلسفی ابنسینا، عقل دهم علت ایجادی عالم طبیعت است، علم فرشته به جزئیات نیز از طریق کلی (ثابت و لایتغیر) خواهد بود؛ ولی آکویناس معتقد است که فرشته، جزئیات را بهواسطة اسباب و علل کلی نمیشناسد؛ بلکه جزئی را به ماهو جزئی میشناسد."