چکیده:
نگارنده در این مقاله، دیدگاه های میرزا مهدی اصفهانی از یک سو، محدثان مانند ملا صالح مازندرانی از یک سوی، و نیز اندیشمندانی که ذهن فلسفی دارند، مانند صدرالدین شیرازی، ملاهادی سبزواری، میرداماد، فیض کاشانی را به طور تطبیقی بررسی می کند. محورهای این بررسی تطبیقی، عرضی بودن اختلاف اشیاء، و نقش اطاعت و عصیان فاعل مختار در آن است.
the present article compares and contrasts the opinions of Mirza Mahdi Isfahani from one hand، traditionists like Mola Saleh Mazandarani from the other hand and scholars who have philosophical approach like Sadruddin Shirazi، Mola hadi Sabzavari، Mirdamad، Feyz kashani. The axis of this comparative study are differences of things، and the role of obedience and sins of free creatures.
خلاصه ماشینی:
"پرسشی که در اینجا از مثل میرداماد وجود دارد، آن است که آیا خداوند متعال که فاعل مختار است، میتواند آنچه را که آن مواد به زبان حالشان از خداوند متعال میخواهند، ترک کند و صورت نوعیه خاص آنها را به آنها عطا نکند یا چنین اختیاری برای خدای تعالی وجود ندارد؟ جواب آنها منفی است، یا از این جهت که آن صور نوعیه ذاتی آن مواد هستند و ذاتی شیء معدل به هیچ چیزی نمیشود و جعل ترکیبی ندارد، یا همان اموری است که ملاهادی سبزواری بیان کردند، مثل بخل داشتن خدای تعالی ـ نعوذ بالله ـ و امثال ذلک.
در چشمت و صورت از چه بسیار آمد چون در نگری یکی به تکرار آمد گر قدرت و فعل هست ما را، نه ز ماست زان است که او به ما پدیدار آمد مرحوم فیض در این عبارات در حقیقت سخن عرفان را به دقت بیان کرده و روشن کرده است که در عالم وجود، جز وجود حضرت حق و لوازم آن هیچ حقیقتی نیست؛ اسما و صفات حضرت حق هم مرتبهای از مراتب وجود حقاند و تکون یافتن اشیاء و تکون دادن که دیده میشود، میتوان هر دو را از جهتی به خدا نسبت داد و از جهتی به اعیان و اشیاء؛ چون خداست که در حقیقت به یک دست خویش میدهد و به دست دیگر میگیرد."