چکیده:
اسناد روایات معرف عناوین راویان و رابطه های بین آنان در نقل روایات هستند. شناخت راویان و ویژگیهای موثر در پذیرش یا رد اقوال آنان ضرورتی است که برعهدة علم رجال قرار دارد. بر پایه چنین رویکردی، اسناد، موضوع و محور علم رجال هستند. این مقاله درصدد تبیین نگرشی است که اسناد را منبعی از منابع این دانش معرفی میکند. محمد بن علی اردبیلی در جامع الرواة نخستین کسی است که چنین نگرشی به اسناد داشته است . از آمار حاصل از اسناد کتاب های متقدم و سندهایی که به صورت یکسان ، تکرار شده اند اطلاعات مفیدی به دست میآید. از نتایج مهم این دیدگاه ، تمییز مشترکات و توحید مختلفات است . با چنین نگرشی به اسناد، شناسایی راویانی که به سبب برخی محدودیت های کتاب های رجال میسر نبوده و به تبع آن ، اعتبار اقوالشان با چالش مواجه شده است امکان پذیر میشود. بدین ترتیب ، شیوة مرسوم ارزیابی حدیث که متکی بر تصحیح سندی است ، منحصر در اقوال رجالیان نمی ماند و اطلاعات اسناد نیز میتوانند برخی کاستیها را جبران کنند.
خلاصه ماشینی:
ایشان برخی کاستیهای منابع رجالی مانند عدم ضبط اسامی تمام راویان در کتاب های رجال را بیان و به کافی نبودن این وضعیت برای شناخت راویان اشاره کرده است (ر.
اکنون با داشتن چنین رویکردی به اسناد و نیز با عنایت به آمار به دست آمده از اسنادی که به صورت یکسان و پیوسته تکرار شده اند، میتوان اطلاعات رجالی را تکمیل کرد و از آنها به عنوان منبع معتبر برای شناخت راویان بهره گرفت .
برای نمونه ، همین راوی ـ احمد بن محمد بن حسن بن ولید ـ از مشایخ شیخ مفید بوده (فیض کاشانی ، ١٤٠٦، ج ١، ص ٢٥) و شیخ مفید حدود ٤٨ درصد از روایات خود را از وی نقل کرده است (نرم افزار درایه النور نسخه ١/٢، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی).
برای نمونه ، اسناد ترسیم کنندة سیرة عملی راویان در نقل و پذیرش حدیث هستند؛ بدین صورت که با استفاده از نام یک راوی، میتوان شیخ حدیث و کسانی که از وی روایت کرده اند را شناخت و احوال آنها را به دست آورد (اردبیلی، بیتا، ج ١، ص ٣).
پس مصداق این عنوان مشترک در سندی که کلینی با یک واسطه از او نقل حدیث کند، منحصر به احمد بن محمد بن عیسی است ؛ زیرا هر گاه ، یک راوی دارای عناوین مختلف باشد، معمولا، افرادی که از وی، روایت 1 کرده باشند با سایر تعابیر هم از او یاد میکنند.