چکیده:
شفاعت یکی از باورهای ادیان، به ویژه دین اسلام است که افزون بر دلالت آیاتی از قرآن کریم، روایات معصومان علیهم السلام در مورد آن به حد تواتر رسیده است. متکلمان مسلمان اتفاق نظر دارند که شفاعت از باورهای پذیرفته شده در میان عقاید اسلامی است، گرچه در تفسیر آن اختلاف نظر دارند. گروهی همچون معتزلیان به دلیل پیش داوری در مسئله عمل به وعید، ناچار شدند شفاعت را مختص افراد مطیع و نیکوکار بدانند. در نتیجه، شفاعت پیامبر سبب افزایش درجه نیکوکاران است نه نجات گنه کاران، اما اشاعره معتقدند شفاعت، مخصوص مرتکبان گناه کبیره ای است که به دلیلی نتوانسته اند قبل از مرگ توبه کنند. این مقاله سعی دارد دیدگاه دو تن از دانشمندان مهم مسلمان، فخررازی و قاضی عبدالجبار که یکی نماینده مکتب اشعری و دیگری نماینده مکتب معتزلی است، به شیوه توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. نتایج به دست آمده حاکی از این است که شفاعت اولیای الهی مشروط به مشیت الهی و تحت ضوابط خاصی است و علاوه بر زیادت در منفعت، باعث رفع عقاب نیز می گردد.
خلاصه ماشینی:
"قاضی عبدالجبار با استفاده از این آیه، درصدد اثبات ادعای خود هست، به این صورت که چون فاسق یکی از کسانی است که عذاب بر او حتمی شده است، ازاین رو، پیامبر صلی الله علیه و آله نمی تواند به وسیله شفاعت او را از آتش خارج کند.
دلایل عقلی قاضی عبدالجبار علاوه بر دلایل نقلی، برای اثبات مدعای خود به دلایل عقلی هم تمسک کرده است: دلیل اول: شفاعت به معنای درخواست نفع یا دفع ضرر برای دیگری است؛ زیرا زمانی که مشفوع الیه، شفاعت شفیع [مانند پیامبر صلی الله علیه و آله ]را اجابت می کند، درواقع او را اکرام کرده است و اگر شفیع نزد مشفوع الیه کرامت نداشته باشد، جلب نفع یا دفع ضرر غیر را نمی کند.
از مطالب فوق به دست می آید که خداوند به پیامبرش امر کرده است تا برای فاسق استغفار کند و زمانی که پیامبر برای فاسق طلب بخشش کند، به دلیل آیه «ولسوف یعطیک ربک فترضی»(ضحی: 5)، خداوند شفاعت او را قبول می کند؛ بنابراین، شفاعت حضرت محمد صلی الله علیه و آله در مورد فاسق نیز پذیرفته می شود (ر.
او با استفاده از آیات و روایات، شفاعت را از آن همه گنه کاران مسلمان می داند؛ زیرا از نظر او، کسی که اعتقاد ظاهری به توحید و اسلام داشته باشد، شفاعت شامل حالش می شود، درحالی که طبق روایت امام صادق علیه السلام پایین ترین مرتبه ایمان این است که فرد علاوه بر شهادت به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله، باید نسبت به امام زمان خویش معرفت داشته باشد."