چکیده:
اســفندیار، یکــی از نبــرده تــرین پهلوانــان دیــن بهــی اســت کــه در شــاهنامه ، چنــدی خــوش مــیدرخشـــد، امــا دولتــی مســـتعجل دارد. در ایــن جســتار، ضــمن برشــمردن کارکردهـــای اســـفندیار در شـــاهنامه ، مشـــخص شـــده اســـت کـــه کارکردهـــای اصـــلی اســـفندیار، تکـــرار الگوهــای اســاطیری اســت و از ایــن رو، چــه بســا آنچــه در شــاهنامه ، دربــارة او آمــده ، همــه روســاخت مــاجرا باشــد و در اصــل ، اســفندیار نیــز بــوده ای اســاطیری باشــد کــه بــا برکــت و بــاروری در پیونــد اســت ، بــه خصــوص کــه اســتیگ ویکنــدر، پــدر او، گشتاســپ و پــدربزرگ او، لهراسـپ را نیـز بـا بـاروری و برکـت بخشـی در پیونـد مـیدانـد؛ از جملـه ، الگوهـای برجسـته اسـاطیری در حماسـه اسـفندیار، یکـی سـتیز اسـفندیار بـا ارجاسـپ دیـو و رهـایی خـواهرانش از چنــگ اوســت کــه ایــن امــر، تکــرار نبــرد پهلــوان بــا اژدهــای خشکســالی و رهــایی زن یــا گاو(نمــاد ابرهــای بــاران زا) از چنــگ اژدهاســت کــه در اســطوره هــای بارورانــه بالــدر، اینــدرا و ورتــره ، اینــدرا و ویشــوروپه ، رامایانـا، ضــحاک و گشتاســپ ، مشــهود اســت . از دیگرســو، کشــته شـدن اســفندیار بـا چــوب گـز، تکــرار اسـطورة بارورانــه بالـدر در اسـکاندیناوی اســت ؛ چراکــه او نیز با چـوب درخـت داروش کشـته شـد و ایـن امـر نمایـانگر پیونـد سـتوار خـدایان بـاروری بـا درخت ، طبیعت و باروری تواند بود.
خلاصه ماشینی:
پیشینۀ پژوهش دربــارة اســفندیار و جایگــاه او در گســترة حماســۀ ملــی ایــران ، عــلاوه بــر کتــاب ارزنـدة فرهنگ نـام هـای شـاهنامه ، از منصـور رسـتگار فسـایی کـه در آن بـه معرفـی اجمــالی و ذکــر کارکیــاییهــای اســفندیار پرداختــه شــده اســت ، مقــالات قابــل اعتنــایی چــاپ شــده کــه در هــر یــک ســعی شــده ، گــره از برخــی از ابهامــات و فروبســتگیهــای کــنش هــای ایــن یــل نامــدار گشــوده شــود کــه برخــی از مهــم تــرین آن هــا بــه قــرار زیــر اســـت : « نقـــد و بررســـی رونـــد تکامـــل شخصـــت قهرمـــان در هفـــت خـــان رســـتم و اسفندیار بـر اسـاس نظریـۀ یونـگ » از خسـرو قلـیزاده و سـحر نوبخـت فـرد، «رویـین تنـان شــاهنامه و ایلیــاد» از رضــا اشــرف زاده و منیــره خلیلــی محلــه ، «ســفرهای آیینــی اســفندیار در شـاهنامه » از نســرین شــکیبی ممتــاز و مــریم حســینی، «طیــف هــای کــانونی در تــراژدی رســتم و اســفندیار» از غلامعلــی فــلاح و لیــدا آذرنــوا، «بــاور بلاگردانــی در شــاهنامه » از حمیدرضــا خــوارزمی، «عملیــات روانی(جنــگ نــرم ) در شــاهنامۀ فردوســی بــا تاکیــد بــر داســتان رســتم و اســفندیار» از علــی محمــد پشــتدار و فاطمــه شکردســت ، «بررســی داسـتان رسـتم و اسـفندیار بـر مبنـای دیـدگاه کلـود برمـون » از علیرضـا نبـی لـو و «ریخـت شناسـی هفــت خـوان اســفندیار از شـاهنامه فردوســی براسـاس نظریـۀ ولادیمیـر پــراپ » از حمیدرضــا فرضــی و فرنــاز فخیمــی فاریــابی کــه در هــیچ یــک از مقــالات یادشــده بــا وجــود طــرح نکتــه هــایی باریــک و ژرف ، بــه احتمــال وجــود ژرف ســاخت بارورانــۀ اســطوره ی اســفندیار پرداختــه نشــده اســت ؛ امــری کــه در ایــن جســتار نگارنــده در پــی تبیین آن است .