چکیده:
آیات قرآن بهروشنی بیانگر آن هستند که مشرکان صدر اسلام، هنگام نزول قرآنکریم و به تناسب زمان، مکان و شرایط، در برابر قرآن و پیامبر(ص)، عکسالعملهای مختلفی از خود نشان میدادند که بخشی مهمی از آنها اتهامات وارده به به حضرت بود؛ که شایعترین آنها، اتهام جنون به پیامبر(ص) است که قرآن بیش از سایر اتهامها بدان پرداختهاست. در این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و مراجعه به تفاسیر متقدم و معاصر، با استقرای تام آیاتی که اتهام جنون نسبت به پیامبر(ص) در آنها بیانشده، با تاکید بر سیر نزول آیات و تکیه بر دو رویکرد درونمتنی و جامعهشناختی(معناشناسی توصیفی و تاریخی)، اتهام مذکور مورد بررسی قرارگرفته و پاسخهای قرآن به آن به صورت تفصیلی بیان شدهاست. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که بر اساس رویکرد جامعهشناختی، مجنون در باور جاهلی به معنای بیعقل نیست، بلکه به معنای جنزدهاست و قرآن برای دفاع از پیامبر(ص) در مقابل این اتهام، نخست به تاکید با عناصر لفظی از قبیل قسم، رویآورده و سپس مشرکان را به تفکر در زندگی پیامبر(ص) که همنشین آنان بودهاست و تفکر درباره خالق آسمان و زمین دعوت میکند، باشد که به خالق و مدبر عالم هستی پیببرند، و به توحید ایمان بیاورند؛ زیرا عامل اصلی این اتهامات، عدم باور به توحیداست.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و مراجعه به تفاسیر متقدم و معاصر، با استقرای تام آیاتی که اتهام جنون نسبت به پیامبر(ص) در آنها بیانشده، با تأکید بر سیر نزول آیات و تکیه بر دو رویکرد درونمتنی و جامعهشناختی(معناشناسی توصیفی و تاریخی)، اتهام مذکور مورد بررسی قرارگرفته و پاسخهای قرآن به آن به صورت تفصیلی بیان شدهاست.
یافتههای این تحقیق نشان میدهد که بر اساس رویکرد جامعهشناختی، مجنون در باور جاهلی به معنای بیعقل نیست، بلکه به معنای جنزدهاست و قرآن برای دفاع از پیامبر(ص) در مقابل این اتهام، نخست به تأکید با عناصر لفظی از قبیل قسم، رویآورده و سپس مشرکان را به تفکر در زندگی پیامبر(ص) که همنشین آنان بودهاست و تفکر درباره خالق آسمان و زمین دعوت میکند، باشد که به خالق و مدبر عالم هستی پیببرند، و به توحید ایمان بیاورند؛ زیرا عامل اصلی این اتهامات، عدم باور به توحیداست.
تعبیر «بنعمة ربک» نیز تعبیر لطیفیاست که پاسخ هر اتهامی میباشد که از سوی مشرکان مطرح شدهاست(سید قطب، 1412، ج 6، ص3656) و پاسخ قاطعیاست که نشان میدهد نعمتهای خداوند در پیامبر(ص) آشکاراست، عقل کامل و سیره مرضیه و مبرابودن از هر عیب، از ویژگیهای غیرقابل انکار وی است و زمانی که این نعمتها آشکار باشد، منافی جنوناست و دلالت یقینی بر دروغبودن سخنان مشرکان است (فخررازی، بیتا، ج 30، ص 601) و مشرکان خود بهتر از هر کسی به دروغبودن سخنانشان معترفند و شهرت پیامبر(ص) به امانت و سایر خصایل در میان آنها روشن است(سیدقطب، 1412، ج 6، ص 3656) در آیه بعد «و إن لک لأجرا غیر ممنون»(قلم:3) و بیگمان، تو را پاداشی بیمنت خواهد بود.