چکیده:
بررسی حیات فرهنگی و اجتماعی اصحاب امامان شیعه:، نظر تاریخپژوهان دهههای اخیر را به خود جلب کرده است. اغلب پژوهشهای جدید، احمد بن محمد بن عمرو بن ابینصر بزنطی (م221هـ.ق) را به عنوان یکی از اصحاب امام رضا(ع) مورد توجه قرار دادهاند اما به همراهی او با امام جواد(ع) و نیز جایگاه کلامی او به صورت بایسته نپرداختهاند. این نوشتار پس از مروری بر زندگینامه بزنطی، آرای کلامی او را موضوع بررسی خود قرار داده است و پس از ارائه تحلیلی درباره جایگاه او در بین جریانهای کلامی آن روزگار، روایات کلامی او را با تکیه بر محتوا و قالب بیان آن، گزارش کرده است؛ در ادامه، میزان و چگونگی ارتباط او با این دو امام را با استناد به شواهد تاریخی، مقایسه کرده و با اثبات این مدعا که پارهای از روایات بزنظی از امام رضا(ع)، در حقیقت منقول از امام جواد(ع) است، به این نتیجه رسیده است که وی، با وجود فاصله جغرافیایی که با اصحاب امام رضا(ع) داشت، توانست در عهد امام جواد(ع) هم جایگاه ویژه خود را در بین آنان حفظ کند.
خلاصه ماشینی:
٦٤ پرداختن به ویژگیهای هر یک از این جریان ها خـارج از بحـث ایـن تحقیـق است ؛ اما درباره بزنطی میتوان گفت که خصوصیات وی به ویژه در مباحث کلامی از این / / قرار است : وی چنانکه در ادامه به تفصیل خواهد آمد، در چندین زمینه اعتقادی و کلامـی همچون مباحث توحید، جبر و استطاعت و امامت ، روایـت دارد کـه بسـیاری از آن هـا بـه صورت پرسش و پاسخ از امام است .
از همـین رو ـ چنانکـه در ادامه خواهد آمد ـ وقتی امام رضا عقیده وی درباره صورت داشتن خداوند را مـورد نقد و نهی قرار داد٧٩ بزنطی از این عقیده دست کشید؛ به این معنـا کـه روایـاتی بـا ایـن مضامین از او نقل شده که : خداوند با چشم ها دیده نمیشود و قلب ها هستند که او را درک / میکنند٨٠ و یا اینکه رسول خدا در معراج ، نور عظمت الهی را مشاهده کرد.
برای روایت بزنطی از هشام بن سالم ، بنگرید: علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، سوم ، قم : دار الکتب ، ١٤٠٤ق ، ج ٢، ص ٣٤٦؛ صفار، محمد بن حسن ، بصائر الدرجات ، تصحیح محسن کوچه باغی، دوم ، قم : کتابخانه آیت الله مرعشی، ١٤٠٤ق ، ج ١، ص ٣١١؛ کلینی، پیشین ، ج ٨، ص ٢٧٦.