چکیده:
بررسی تاریخ ایران نشان میدهد که چگونگی دسترسی به دریا و اجرای حاکمیت بر آبهای آزاد، همواره یکی از برنامههای مهم در سیاست خارجی دولتهای حاکم بر این کشور بوده است. موقعیت جغرافیایی ایران و همجواری یا نزدیکی به دریا در شمال و جنوب، برای دوتهای حاکم بر ایران این امکان را فراهم میکرد تا علاوه بر حفظ امنیت دفاعی خود، نقش فعالی در روند گسترش تجارت بینالمللی ایفا کنند. دولت ایلخانان مغول در قرن هفتم قمری/سیزدهم میلادی، در سرزمین پهناور ایران مستقر شد که از جیحون در شرق تا فرات در غرب و از کرانه جنوبی دریای سیاه در شمال تا خلیج فارس در جنوب گسترده بود. این دولت با اجرای سیاست دریایی در مناسبات خارجی، توانست یکی از بازیگران اصلی تجارت بینالمللی در اواخر قرون وسطی شود. مولفههای این سیاست دریایی عبارت بودند از: حاکمیت بر قفقاز و انتخاب آذربایجان به عنوان تختگاه؛ حاکمیت بر بینالنهرین برای سلطه بر راههای تجاری دریای سرخ و اقیانوس هند؛ نفوذ در آناتولی و آسیای صغیر برای در اختیار گرفتن بنادر جنوبی دریای سیاه. اجرای سیاست دریایی توسط ایلخانان، پیامدهای مهمی به همراه داشت که مهمترین آنها کنترل راههای بازرگانی شرق و غرب و رقابت با اردوی زرین و ممالیک، ارتباط مستقیم با دولتهای تاجرپیشه حوزه مدیترانه و همچنین، گشایش راه بازرگانی طرابوزان به هرمز و از آنجا به اقیانوس هند و دریای چین که این امر در تاریخ تجارت بینالمللی، از رویدادهای بزرگ به شمار میرود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، نقش سیاست دریایی ایلخانان را در تحولات تجارت دریایی شرق و غرب بررسی میکند. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که ایلخانان با بهرهگیری از موقعیت جغرافیایی ایران و دیپلماسی فعال، نه تنها در مقابل اتحادیهای از رقیبان و دشمنان منطقهای ایستادگی کرده، بلکه در اتصال حوزههای تجارت دریایی مدیترانه و دریای سیاه و اقیانوس هند نقش اساسی ایفا کردند.
The access to seas and high seas was one of the significant concerns of Iranian government's foreign policy during history. The geographical position of Iran- located two seas in north and south of it- provided a golden opportunity for Iranian government to have the influential role in international trade and protection of national security. Ilkhanid government settled in a land which lying from Oxus in east to Euphrates in west and from southern coasts of Black sea in north to Persian Gulf in south. By employing marine policy in commercial relations، Ilkhanid government played a substantial role in international trade during middle Ages. The factors of Ilkhanid's marine trade were based on dominance over Caucasus and election of Azarbayejan district as capital، sovereignty over Mesopotamia in order to control Red Sea and Indian Ocean and also influence over Anatolia and Asia Minor in order to control the southern ports of Black Sea. This marine policy had some considerable consequences such as control of commercial routes between East and West، Competition with Golden Horde and Mamalik government، relations with commercial government of Mediterranean districts and inauguration of commercial road of Tabriz to Hormoz and from Hormoz to Indian Ocean and China Sea which was regarded to be a significant event in international trade history.
This research investigates the role of Ilkhanid's marine policy in changes of marine trades between East and West. The outcome of such research demonstrates that Ilkhanid government not only resisted against local marine and its rivals but also had the effective role in connection of marine trade districts of Mediterranean، Black Sea and Indian Ocean.
خلاصه ماشینی:
شکلگیری سیاست دریایی ایلخانان و پیامدهای آن بر تجارت بینالمللی اواخر قرون وسطی دکتر احمد فضلینژاد 1 چکیده بررسی تاریخ ایران نشان میدهد که چگونگی دسترسی به دریا و اجرای حاکمیت بر آبهای آزاد، همواره یکی از برنامههای مهم در سیاست خارجی دولتهای حاکم بر این کشور بوده است.
اجرای سیاست دریایی توسط ایلخانان، پیامدهای مهمی به همراه داشت که مهمترین آنها کنترل راههای بازرگانی شرق و غرب و رقابت با اردوی زرین و ممالیک، ارتباط مستقیم با دولتهای تاجرپیشه حوزه مدیترانه و همچنین، گشایش راه بازرگانی طرابوزان به هرمز و از آنجا به اقیانوس هند و دریای چین که این امر در تاریخ تجارت بینالمللی، از رویدادهای بزرگ به شمار میرود.
تأسیس دولت مغولی ایلخانان در ایران و رقابت با دولتهای منطقه و اولوسهای دیگر خاندان چنگیزی، به ویژه اولوس خاندان جوچی در روسیه، بر تحولات تجارت بینالمللی تأثیر نهاد؛ در نتیجه کانونهای تجارت دریایی، یعنی اقیانوس هند و دریای چین و همچنین حوزه مدیترانه، در شرق و غرب به یکدیگر پیوستند.
ایلخانان مغول مانند سایر اولوسهای خاندان چنگیزی، برخاسته از سرزمینهای محصور در خشکی و فاقد هرگونه تجربه سیاست و تجارت دریایی بودند؛ بنابراین نقش و موقعیت جغرافیایی ایران، به علاوه تحولات در روابط دولتهای آسیای غربی و حوزه مدیترانه، موجب شد تا دولت ایلخانان از فرصتهای به دست آمده، برای اتصال ایران به شبکههای تجاری شرق و غرب استفاده کنند.
کریمی و رضایی (1392) به روابط تجاری ایران و جنوا در دوره ایلخانان پرداخته و به ویژه، به نقش دولتهای همجوار مانند اردوی زرین و بیزانس و ممالیک و همچنین، راههای ارتباطی در این زمینه توجه کرده و آنها را بررسی کردهاند.