چکیده:
دو تفسیر «مجمع البیان لعلوم القرآن » و «جوامع الجـامع » از ابـوعلی فضـل بـن حسن طبرسی در طول نزدیک به ده قرنی که از تألیفشان می گذرد، هم چنان بر تارک دانش تفسیر قرآن می درخشند و الهامبخش بسیاری از تفاسیر پـس از خـود بـودهانـد. توجه به قرائات قرآنی در این دو تفسیر افزون بر اینکه گویای تسلط طبرسی بـر ایـن علم می باشد، می تواند یافته های موجود در زمینـه گرایشـات قرائـت قـرآن در قـرن و منطقه زندگی ایشان را تکمیل کند. در این نوشتار، ضمن ارائه برخی از مستندات موجود درباره وضعیت قرائـت قـرآن در منطقه خراسان بزرگ تا پیش از زندگی طبرسـی در قـرن پـنجم قمـری، گـزارش دقیقی از موضوع قرائت در دو تفسیر یاد شده، ذکـر و گـرایش مفسـر در انتخـاب یـا ترجیح قرائت در خلال تفسیر آیات قرآن مطرح گردیده و نشان داده شده است که تـا دوره زندگی وی، هیچ یک از قرائات هفت گانه مشهور در خراسان تعین نداشته اسـت ، ولی تمایل زیادی به قرائت ابوعمرو بصری وجود داشته است . طبرسی نیز دیـدگاهش در معنای آیات را به خصوص در مواردی که با مفهوم آیه سـازگارتر اسـت ، در هـر دو تفسیرش همان قرائت قرار داده است .
خلاصه ماشینی:
"٥. هر چند سه جزء برای تشخیص قرائت مرجح نزد مفسر اثر، کافی نیست ، ولی به جهت اهمیت نسخه و موضوع، شمارش ترجیح قرائات در موارد غیر مطابق با روایت حفص (بالغ بر ٣٦ موضع ) نشان می دهد که بیشترین تعداد به ترتیب بـه قرائـات ابـوعمرو و حمـزه مربـوط است .
از جمله این موارد عبارت اسـت از: قرائـت «ترجعون» (بقره: ٢٨) از یعقوب جزو قاریان دهگانه (طبرسی ، ١٣٨٤: ١، ١٦٧)؛ قرائـت «الا یطوف بهما» (بقره: ١٥٨) از امام علی ع ، ابی بن کعب ، ابن مسـعود، ابـن عبـاس، انـس و سعید بن جبیر (همان، ١، ٦٠٧)؛ قرائت «و الارحام» (نساء: ١) در قرائات شاذ (بـدون ذکـر نام قاری آن) (همان، ٣، ٨)؛ قرائت «ثم ننجی » (یونس : ١٠٣) از کسائی به روایـت نصـیر، ٤٦ یعقوب به روایت روح و زید و قرائت «ثم ننجی » از سایر قاریان و هم چنین نقـل دیگـر از روح از یعقوب؛ قرائت «ننجی المؤمنین » در همان آیه از کسائی ، حفص از عاصم ، یعقوب و سهل و قرائت «ننجی المؤمنین » از دیگر قاریان (همان، ٥، ٣٣٨).
٤. بررسی اجمالی نشان می دهد در هیچ یک از مواردی که طبرسی قرائت غیر حفـص را به طور قطعی در مجمع البیان برگزیده است ، در جوامـع الجـامع چنـین قطعیتـی وجـود ندارد، بلکه وی به قرائات اشاره می کند هر چند به قرائت غیر حفص ترجیح می دهد؛ ماننـد مواردی که در عنوان پیشین یاد شد."