چکیده:
سابقه وقف و تعی ن متولی برای موقوفات و اداره وقف ایت اماکن مت ربکه و آستانه های مقدسه در ایران به ق ل ب از دوره ص وفیه بر می گردد. به م وظن ر حراست ، ح افظت و ص اینت از اموال و املاک موقوفه ، ن ایزمند وجود سرپرست و م وتلی و ناظر بر موارد وقفی می باشد. رسیدگی به امور دخل و خرج اموال موقوفه ، رعایت موارد م رصف برحسب ن ایت واقفان و دوام موارد وقفی چه در موقوفات عامه و یا موقوفات خاصه هم ه شی مد نظر م وتلیان و ناظران بوده است . مزار سیدالح ن یس عربخانه از زیارت گاه هایی است که خاندان خزیمه علم (از حکام با نفوذ قاینات ) رقباتی را بر این مزار وقف نموده و سپس تولیت آن را به خاندان هردنگی س رپده اند. این م اقله به شرح م اکتبات مربوط به سوابق خاندان هردنگی و خدمات آن ها بر این موقوفات اخت اصص دارد. بررسی اسناد و یافته های ت ق یقح ن اشنگر باورهای اعت اقدی مردم در بردارنده ی اطلاعاتی پیرامون هزینه های مربوط به تع ریم و اداره مزار دهک ، علاقه ی امرای من ه قط و توجه آن ها به مزار دهک و مسائل مربوط به تولیت مزار مذکور است .
خلاصه ماشینی:
"لذا علت اشت اهر مزار به سیدناالح ن یس بی رتش به خاطر سادات مدفون در روستای حسین آباد سادات می باشد که امامزاده نیز من ب ست به آن ها است ؛ ١٥- ساخت یک آسیاب جهت رفع م کشلات مردم در روستای دهک ؛ ١٦- رسیدگی به امور شرعیه مردم عربخانه توسط خاندان هردنگی از حدود سال ١٢٣٠ ق رمی تا دهه ٧٠ شم یس ؛ ١٧- آن چنان که از بررسی سند شماره ٤ و پی نوشت سند ٥ بر می آید، این مزار تا سال ١٣٢٣ ش یسم با ن اظرت امیر م دمح ابراهیم خان و ه أیت امناء ش ع ر قاینات با تولیت اولاد ملا م دمح حسن مدیریت می شده است ولی از این سال تا اوایل دهه ١٣٧٠ ش یسم برنامه ریزی و هدایت مزار بر عهده عل امء ناحیه هردنگ و اولاد ملا مح دم حسن قرار می گ رید و از سوی هیأت امناء شرع و امرای وقت من ه قط قاینات علاقه م دن ی چندانی به پ ریگی ی م اسئل مربوط به آن دیده نمی شود (توضیح آن که در حاشیه س دن ش امره ٤ و ٥ اثر امضاء و م ره امرا و ع امل ی قاینات دیده می شود ولی روند ادامه ف اعلیت های مزار در س دن ش امره ١١ توسط ع امل ء ناحیه هردنگ م ن یع و م ره و امضاء آنها در حاشیه س دن گواه بر این موضوع است )."