چکیده:
بیش از یک قرن از تدوین و تصویب قوانین و کنوانسیون های مربوط به قانونی شدن حمایت از حقوق فکری میگذرد. اگرچه در عمل قوانین ملی و بین المللی در جهت حمایت از مالکیت های فکری تدوین و تصویب شده و دلایل فراوانی در مشروعیت این حقوق و لزوم حمایت قانونی از صاحبان آنها آورده اند، اما هنوز کشورهای مختلف رویه ها و رویکردهای متفاوتی در قبال آن دارند و میان صاحب نظران حقوق نیز در ارتباط با مشروعیت و ضرورت این قوانین اختلاف نظر وجود دارد. برخی قویا در اثبات آنها و برخی در جهت عدم مشروعیت این نوع مالکیت استدلال میکنند. بالطبع حقوق اسلامی با نگره ها و اصول اجتهادی و فقاهتی خاص خود به تحلیل پرداخته و در مورد مشروعیت یا عدم مشروعیت آنها سخن میگوید. در این مقاله نخست به تعریف و تحدید انواع این حقوق و زمینه های پیدایش هریک پرداخته میشود و مشروعیت و جایگاه حقوق فکری و ضرورت یا عدم ضرورت حمایت از آنها به ویژه در دو مقوله حق طبع و حق اختراع از دید صاحب نظران حقوق غربی نیز به اختصار مورد بررسی قرار خواهد گرفت . موضوع اصلی بحث تحلیل فقهی مفهوم و ماهیت حقوق فکری است . ابتدا دیدگاه های فقها را به بحث گذاشته و سپس رویکرد حقوق اسلامی را در جهان امروز در این زمینه مرور خواهیم کرد. با توجه به قوانین متحدالشکل بین المللی و ارتباط جوامع با یکدیگر که مبادلات علمی و فرهنگی و تجاری و صنعتی را دربرمیگیرد نوع نگاه و رویه عملی حقوق اسلامی به حقوق ناشی از مفاد این مبادلات به ویژه در قالب حقوق موضوعه اهمیت مییابد. در پایان به مسائل نظری و ضرورت های عملی این بحث اشاره خواهیم داشت .
خلاصه ماشینی:
"برخی از نویسندگان در مقام اثبات مشروعیت حقوق فکری از نگاه فقه اسلامی صرف اختصاص و مالکیت را، با صرف نظر از ملاک فوق الذکر، مبنای استدلال خود قرار میدهند، یعنی از آنجا که اصل رابطه مالکانه اعتباری و ناشی از جعل شارع و قانونگذار است و حق فکری نیز قابل اختصاص و اضافه و ملک است ، این دو مفهوم مانعه الجمع نیستند و بر این مبنا عنوان مالکیت و احکام آن بر حقوق فکری نیز صدق میکند(امیدی فرد، ١٣٨٥: ٤٣).
با توجه به اهمیت و کاربرد نظریه فقهی در ارتباط با این حقوق در میان آرا و نظرهای فقهای عظام به دنبال پاسخ برای دو پرسش بوده ایم : نخست آنکه آیا فقه اسلامی حقوق فکری را به عنوان اموال و حقوق انحصاری مشروع میداند؟ و دیگر این که اگر این حقوق از نظر فقهی مشروع شمرده میشوند آیا از احترام و در نتیجه از حمایت قانونی برخوردارند و سوء استفاده از آنها ممنوع و حرام است ؟ حقوق فکری به عنوان یک پدیده از مسائلی است که فقدان دلیل آنها را در زمره مسائل مستحدثه قرار داده است .
از آنجا که مالکیت و سلطه ذاتی آدمی بر نفس و تن و اموال و حقوق خود ملایم با فطرت و طبع اوست ، بسیاری از حقوق دانان بر مبنای اصول حقوق فطری سعی در اثبات مشروعیت حقوق فکری داشته اند؛ موضوعی که در فتاوای برخی از فقهای معاصر شیعه و سنی در لزوم احترام به این حقوق و مشروعیت آنها تحت عناوینی چون عرف عقلا و قاعده سلطنت ظاهر شده است ."