چکیده:
مثل ها که از بیت ، مصراع ، جملات موجز استعاری و بیشتر آهنگین تشکیل می شوند، یکی از انواع ادبی زبان فارسی هستند. یکی از دلایل رواج امثال ، دلالت آنها بر اندیشه یا تجربه ای کلی و فراگیر در کوتاه ترین عبارات است . افزون براین ، عامل موسیقایی (استفاده از توازن های صوتی در کلام ) نیز در پرورش و رواج مثل تاثیر شگرفی دارد و موجب لذت شنونده و جادوی کلام می شود. گاه عامل موسیقایی چنان قوی است که حافظة جمعی جامعه ، بی توجه به معنا و مفهوم پاره ای از واژه ها در کنار هم از آهنگ و موسیقی موجود در آن ها لذت می برد. شفیعی کدکنی از این مسئله با عنوان «جادوی مجاورت » یاد می کند. در تحقیق پیش رو، از این زاویه ، کتاب داستاننامة بهمنیاری که مشتمل بر شش هزار مثل جمع آوری شده از منابع گوناگون است ، بررسی شده است . نتایج بررسی نشان می دهد که حدود پنجاه مثل از این کتاب از انواع توازن های موسیقایی بهره مند هستند و صنایعی مانند ١. استادیار دانشگاه ایلام ٢. دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام ، نویسندة مسئول * khomanmohamad@yahoo.comسجع متوازی، جناس، واج آرایی و تکرار، بیشترین سهم را در آهنگین شدن امثال دارند. همچنین در این بررسی با ارائة نمونه های متعدد، نظریة شفیعی کدکنی دربارة شکل گیری برخی از امثال بر اساس جادوی مجاورت ، اثبات می شود.
خلاصه ماشینی:
"توازن نحوی نوع تعداد درصد لف و نشر، تقسیم ، قلب ، اعداد و تنسیق الصفات 38 ٪63 0 جمع 38 ٪63 0 با توجه به بررسی کتاب داستاننامه و نتایج به دست آمده از ٦٠١٦ ضرب المثل در جدول های ١- ٥ صفحات قبل ، انواع توازن هایی که در ایجاد جادوی مجاورت نقش داشته اند، به ترتیب بیشترین بسامد را دارند که در ادامه ذکر می گردند: توازن های آوایی که با ١٦٧٣ مورد و حدود ٢٨٪ در رتبة اول قرار دارد و بیشترین سهم را به خود اختصاص داده ، شامل توازن واجی و هجایی است که میزان مشارکت آن ها به شرح زیر است : 71 الف ) توازن واجی شامل ٤٤٣ مورد و نزدیک به ٧.
هرچند از نظر مفهوم ممکن است این شائبه پیش آید که چه ضرورتی دارد که احمد کهنه و گندیدة این داستان ، همان جور بدون تغییر مانده باشد؟ یا به فرض ضایع بودن آیا باید با آن شکل قبل برگشته باشد؟ ٤ این مثل سائر را بارها شنیده ایم و ممکن است تا به حال به این نکته توجه نکرده باشیم که چرا آسمان با آن عظمت باید با واژه ای کم کاربرد مانند «ریسمان » ترکیب شود و ما نیز به پیروی از دیگران آن را به کار ببریم ؟ بی تردید جواب این پرسش ، صنعت جادوی مجاورت ساحرانه است که از طریق همگونی ناقص واژگانی آسمان و ریسمان (سجع متوازی ) به وجود آمده است ؛ زیرا به سبب وجود واژة آسمان ، واژه ای با آن وزن و موسیقی ساخته شده و این مثل سائر را به وجود آورده است ."