چکیده:
موضوع توقیفیت ترتیب چینش آیات در سورههای قرآن کریم همواره مورد بحث و بررسی علمای علوم قرآنی بوده و در طول تاریخ موافقان و مخالفانی داشته است. در این بحث که در مصادر تاریخی، روایی و گاه کلامی ریشه دارد، نقش روایات از جایگاه ویژهای برخوردار است و بررسی مستقل این روایات میتواند برای روشن شدن ابعاد مختلف این موضوع اثر شایان توجهی داشته باشد. پس در این نوشتار بدون در نظر گرفتن سایر ادلۀ مطرح میان مدعیان توقیفیت و منکران آن، تنها به گردآوری و ارزیابی سندی و دلالی روایات مربوط به کیفیت ترتیب چینش آیات قرآن در دورۀ پیامبر اکرم (ص) پرداختهایم و علاوه بر آن روایات مربوط به چینش مصحف حضرت علی (ع) و موضع آن حضرت نیز بررسی و ارزیابی میشود و در نهایت این نتیجه حاصل شده است که از منظر روایات، ترتیب اصیل آیات قرآن همان ترتیب نزولی بوده و جابهجاییهای صورتگرفته در ترتیب برخی از آیات، به فعل پیامبر (ص) مستند نیست.
خلاصه ماشینی:
اين روايت در چند کتاب حديثي اهل سنت از جمله جامع ترمـذي (ترمذي، بيتا، ج ٢: ٧٨٠)، مستدرک حاکم نيشابوري (حـاکم ، بـيتـا، ج ٢: ٢٢١) و سـنن ابوداود (ابوداوود، بيتا، ج ١: ١٣٥) روايت شده که متن کامل آن اين است : «يزيد فارسي از ابن عباس نقل کرده است که از عثمـان پرسـيدم : چـه چيـزي شـما را واداشت که عمدا سورة «برائت » را که از مئين است و سورة انفال را که از مثاني اسـت ، بـا هم بياوريد و ميان آن دو «بسم اللـه الـرحمن الـرحيم » را ننويسـيد و آنهـا را در سـبع طـوال بگذاريد؟ چه چيزي شما را بر اين امر واداشت ؟ عثمان پاسخ داد: گاهي آياتي از سـوره هـا / بر پيامبر نازل ميشد و هرگاه چيزي بر او نازل ميشد، يکي از کاتبانش را فراميخواند و ميفرمود اين را در سوره اي بنهيد که در آن فلان مطلب ذکر شده اسـت و وقتـي آيـه اي نازل ميشد، ميفرمود اين آيه را در سوره اي که فلان مطلب در آن ذکر شـده اسـت ، قـرار دهيد و سورة انفال از نخستين سوره هايي بود که در مدينه نازل شده بود و سورة برائـت از آخرين سوره هاي قرآن بود و داستان آن سوره با داستان اين سوره مشابهت داشت که گمان کردم که آن سوره (بخشي) از اين سوره است و رسول خدا وفات کرد و برايمان مشـخص نکرد که آن سوره (بخشي) از اين سوره است ، به همين خـاطر آن دو را کنـار هـم آوردم و بينشان «بسم الله الرحمن الرحيم » ننوشتم و آن را در سبع طوال قرار دادم ».