چکیده:
هلاکو پس از پیروزیهای بزرگ در ایران و بین النهرین و تابع ساختن آسیای صغیر و ارمنستان حکومتی دودمانی در سرزمینهای مفتوحه پدید آورد که درآغاز تابع صوری دربار مرکزی مغول بود و بتدریج به استقلال کامل سیاسی دست یافت. تاسیس حکومت ایلخانی و فرمانروایی آن بر ایران، پس از سقوط عباسیان از منظر فرایند تکامل هویت سیاسی ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. با این حال چگونگی تاسیس حکومت ایلخانان موضوعی است که نیازمند بررسی و بازبینی دوباره است. در بسیاری پژوهشهای تاریخی عمدتا تاسیس حکومت ایلخانان را بر پایه روایت تاریخنگاری ایرانی دوره مغول در چارچوب ماموریت هلاکو خان به سوی غرب و با اجازه و هماهنگی دربار مرکزی مغول بیان کردهاند، اما برخی پژوهشگران نیز با دیده ابهام و پرسش به این نظر پرداختهاند. از این روی این مقاله با عنوان «فرایند تاریخی تشکیل حکومت ایلخانی» با چنین رویکردی به روش توصیفی و تحلیلی به بررسی فرایندی تاریخی میپردازد که در آن هلاکو خان در قامت خانزادهای جهانگشای به فرمانروایی با دعوی جهانداری تبدیل شد و در متون تاریخنگاری ایرانی در سیمای پادشاهان اسطورهای و باستانی ایران معرفی شد. بدینسان این مقاله پس از مقدمه به بررسی موضوع در چارچوب اوضاع ایران در آستانه لشکرکشی هلاکو خان، اهداف لشکرکشی هلاکو به سوی غرب، بازتاب اهداف جهاندارانه ماموریت هلاکو به سوی غرب در تاریخنگاری ایرانی، مرگ منگو قاآن و پیامدهای آن در ایران، شکست عین جالوت و فرمانروایی هلاکو بر قلمرو باستانی ایران و پایان شکست ناپذیری مغولان و نگرش ایرانمداری هلاکو میپردازد.هلاکو پس از پیروزیهای بزرگ در ایران و بـین النهـرین و تـابع سـاختن آسـیای صـغیر و ارمنسـتان حکومتی دودمانی در سرزمین های مفتوحه پدید آورد که درآغاز تابع صوری دربار مرکزی مغول بود و بتدریج به استقلال کامل سیاسی دست یافت . تاسیس حکومت ایلخانی و فرمانروایی آن بـر ایـران ، پـس از سـقوط عباسیان از منظر فرایند تکامل هویت سیاسی ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفته است . با این حال چگـونگی تاسیس حکومت ایلخانان موضوعی است که نیازمند بررسی و بازبینی دوباره است . در بسیاری پژوهش هـای تاریخی عمدتا تاسیس حکومت ایلخانان را بر پایه روایت تاریخنگاری ایرانی دوره مغول در چارچوب ماموریت هلاکو خان به سوی غرب و با اجازه و هماهنگی دربار مرکزی مغول بیان کرده اند، اما برخی پژوهشگران نیز با دیده ابهام و پرسش به این نظر پرداخته اند. از این روی ایـن مقالـه بـا عنـوان «فراینـد تـاریخی تشـکیل حکومت ایلخانی» با چنین رویکردی به روش توصیفی و تحلیلی به بررسی فرایندی تاریخی میپردازد که در آن هلاکو خان در قامت خانزاده ای جهانگشای به فرمانروایی بـا دعـوی جهانـداری تبـدیل شـد و در متـون تاریخنگاری ایرانی در سیمای پادشاهان اسطوره ای و باستانی ایران معرفی شد. بدینسان این مقاله پس از مقدمه به بررسی موضوع در چـارچوب اوضـاع ایـران در آسـتانه لشکرکشـی هلاکو خان ، اهداف لشکرکشی هلاکو به سوی غرب ، بازتاب اهداف جهاندارانه ماموریـت هلاکـو بـه سـوی غرب در تاریخنگاری ایرانی، مرگ منگو قاآن و پیامدهای آن در ایران ، شکست عـین جـالوت و فرمـانروایی هلاکو بر قلمرو باستانی ایران و پایان شکست ناپذیری مغولان و نگرش ایرانمداری هلاکو میپردازد. Hülegü after big victories in Iran and Mesopotamia and the subordination of Asia Minor and Armenia, created a Dynastic rule in conquered Lands, which at the beginning was a formal Follower of the Central Mughal court and Gradually gained full political independence. The establishment of the Ilkhanid government and Rule on Iran, after the fall of the Abbasids, is considered more from the perspective of the evolution of Iran's political identity. However, the quality of the establishment of Ilkhanid government is an issue that needs to be reviewed again. In many historical researches that they are largely based on the Iranian historiography tradition of Mongol, the establishment of Ilkhanid government are stated In the framework of the mission Hülegü Khan to the West and with the permission and cooperation of the central Mughal court, but some researchers have studied this issue ambiguously .This article whit title "Historical process of formation of Ilkhanid government" and With descriptive and analytical approach pay to the historical process that whit in Hülegü Khan in stature of conqueror became to director ruler and was introduced as legendary kings in the Iranian historiography. Thus, this article after the introduction pay to the situation of Iran on the beginning expedition of Hülegü Khan, targets of Hülegü campaign to the West, the reflect of Hülegü goals from expedition to the West on the Iranian historiography, Mango Qaan death and its results in Iran, defeated Ein Goliath and Hülegü ruled on the ancient kingdom of Iran and end of Mongol invincibility and Iranoriented attitude Hülegü.
Hülegü after big victories in Iran and Mesopotamia and the subordination of Asia Minor and Armenia، created a Dynastic rule in conquered Lands، which at the beginning was a formal Follower of the Central Mughal court and Gradually gained full political independence. The establishment of the Ilkhanid government and Rule on Iran، after the fall of the Abbasids، is considered more from the perspective of the evolution of Iran''s political identity. However، the quality of the establishment of Ilkhanid governmentis an issue that needs to be reviewed again. In many historical researches that they are largely based on the Iranian historiography tradition of Mongol، the establishment of Ilkhanid government are stated In the framework of the mission Hülegü Khan to the West and with the permission and cooperation of the central Mughal court، but some researchers have studied this issue ambiguously .This article whit title «Historical process of formation of Ilkhanid government» and With descriptive and analytical approach pay to the historical process that whit in Hülegü Khan in stature of conqueror became to director ruler and was introduced as legendary kings in the Iranian historiography. Thus، this article after the introduction pay to the situation of Iran on the beginning expedition of Hülegü Khan، targets of Hülegü campaign to the West، the reflect of Hülegü goals from expedition to the West on the Iranian historiography، Mango Qaan death and its results in Iran، defeated Ein Goliath and Hülegü ruled on the ancient kingdom of Iran and end of Mongol invincibility and Iran-oriented attitude Hülegü.
خلاصه ماشینی:
"البته در این باره نیـز دامنـه تفـاوت هـا بسیار است ، به گونه ای که برخی صرفا با توجه به نابسامانیهای اداری و دخالت اولوس های پیرامون و آشفتگی اوضاع متصرفات مغول در ایران ، پایان دادن به این آشـفتگی هـا و تعیـین تکلیف امور ایران را ماموریتی در چارچوب ساختار سیاسـی امپراتـوری مغـول بـرای هلاکـو میپندارند که البته هیچ نشانه ای از تشـکیل حکومـت دودمـانی و تملـک متصـرفات در آن مشاهده نمیشود، تا نظریاتی که تاسیس حکومت ایلخانی را به عنوان مـاموریتی مشـخص شده از سوی دربار مرکزی برای هلاکو در جهت سامان دهی امور ایران میدانند.
از این روی پس از این هلاکو نوعی فرمانروایی دودمانی در ایران تشکیل داد که اگرچه تـا هنگـام جلـوس غـازان (703-694 هجری) سلطان مسلمان مغول ، فرمانروایان هلاکویی ایران خـود را تـابع دربـار مرکزی مغول میخواندند و با یرلیغ و فرمـان دربـار مرکـزی مغـول بـر تخـت فرمـانروایی مینشستند و بسیاری مـورخین عنـوان ایلخـان را بـرای ایشـان اصـطلاحی مبـین نسـبت فرمانروایان مغول ایران با قاآن دربار مرکزی مغول به مفهوم مطیع و تابع خان مـیشناسـند (زریاب خویی، 1366: 42)، اما واقعیت های تاریخی به روشنی نشان میدهد که این روابط و تابعیت تا حد زیادی صوری بود و خان دربار مرکزی مغول به سبب دوری مسـافت و موانـع جغرافیایی به ویژه استقلال قلمرو اولوس های اوگتای و جغتای و دشـمنی و خصـومت هـای میان قلمروهای مغولی عملا چندان امکان مداخله در امور ایران را نداشـت و ایـن مناسـبات ظاهری بیش از آنکه جنبه عملی و واقعی داشته باشد در قلمرو ایلخانان کـارکرد مشـروعیت ساز به ویژه در میان عناصر نظامی و مغولی تحت فرمان هلاکو را داشـت کـه پـی تـر بـه ناهمگونی ایشان و نسبت آنها با خان و خانزادگـان دیگـر مغـول اشـاره شـد."