چکیده:
درونمایههای تعلیمی- اخلاقی چنان با ادبیات پارسی و انواع آن درآمیخته است که کمتر اثر ادبی را میتوان یافت که از آموزههای اخلاقی و تعلیمی بیبهره باشد. شاهنامه فردوسی اثری حماسی است اما آکنده از آموزههای اخلاقی چون دعوت به نیکی، تاکید بر خردورزی، دفاع از مظلوم، نکوهش ظلم، آز، دروغ، پیمانشکنی، تجاوز به حقوق دیگران و به طور کلی هر آنچه با بدی و زشتی پیوند دارد. این مقاله سعی دارد درونمایههای تعلیمی- اخلاقی اقتباس شده از شاهنامه فردوسی و شیوههای اقتباس آن ها را در انیمیشن قصههای شاهنامه (به کارگردانی امیرمحمد یمینی و نویسندگی احمد نیککار، تهیه شده در شبکه آموزش، 1389- 1388) مورد بررسی قرار دهد و از این گذر به چند پرسش اساسی پاسخ دهد: آموزههای تعلیمی و اخلاقی و تکنیکهای سینمایی به کارگرفته شده برای تبدیل این آموزه به تصویر و انتقال آن ها به مخاطب در انیمیشن به چه صورت است؟ آیا کارگردان در استفاده از مفاهیم تعلیمی به متن اصلی وفادار است یا بخشهایی را به فیلم افزوده است؟ استفاده از نظام تصویری تا چه اندازه در القای این مفاهیم و تاثیر آنها بر مخاطب موثر بوده است؟ پژوهش در پایان به این نتیجه دست مییابد که آموزههای تعلیمی و اخلاقی از اندیشه های محوری انیمیشن است و با وجود وفادار بودن انیمیشن به متن اصلی، در بخش اقتباس آموزههای اخلاقی و تعلیمی، بخشهایی به فیلم افزوده شده و بخشهایی با تاکید بیشتر پررنگتر شده است. همچنین استفاده از نظام نشانهای تصویری به جای نظام نشانهای کلامی با توجه به نوع مخاطب انیمیشن که کودکان و نوجوانان هستند در القای اهداف آموزشی فیلمساز بسیار موثر است.
خلاصه ماشینی:
فردوسـي مفـاهيم تعليمي و اخلاقي خود را به دو صورت بـه مخاطـب عرضـه مـي کنـد: يـا بـه صـورت «گفتارهاي مستقيم تعليمي و اخلاقي که در لابه لاي شاهنامه پراکنـده اسـت و از زبـان شخصيت هاي داستان ها و يا از زبان فردوسي در پايان داسـتان هـا و بـه عنـوان نتيجـه گيري هاي اخلاقي داستان بيان شده است » و يا «زيرساخت داستان ها و موضـوع اصـلي بر پايه انديشه اي اخلاقي شکل گرفته است » (خليلي جهان تيـغ و دهرامـي ، ۱۳۹۰: ۵۲- ۵۱) از اين رو استفاده از شاهنامه و داستان هاي حکمت آموز آن ، ي ي ک از شيوه هاي مـوثر تربيتي است که نظام آموزشي کشور مي تواند براي آموزش مضامين اخلاقي به کودکـان و نوجوانان به خوبي از آن بهره ببرد زيرا «امروزه جنبه تعليمي ادبيات بـيش از همـه در کتاب هايي که براي کودکان انتشار مي يابد ظهور دارد و اصولا آثار ادبي کودکان ، ماهيتي آموزشي دارند و هسته مرکزي ادبيات کودک را در نزد همه ملل ، تعليم تشکيل مي دهد» (رضي ،۱۳۹۱: ۱۰۷).
کارگردان سريال قصه هاي شاهنامه ، آگاهانه از اين تکنيک بـراي نـشان دادن شخـصيت اهورايي کيخسرو در برابر شخصيت اهريمني افراسياب استفاده کـرده اسـت ؛ کيخـسرو شخصي خردمند و دورانديش است ، همواره سرداران خود را به آرامش دعوت مي کنـد، از خشم و غرور بر حذر مي دارد، بر عقـل و خـرد تاکيـد مـي کنـد، بـا سـرداران خـود مشورت مي کند و براي هر کدام از پهلوانان و سرداران سپاه ، مرتبه و مقامي در نظر دارد و به آنان احترام مي گذارد.