چکیده:
یکی از مسایل اساسی در تحلیل دیدگاه های مختلف علم دینی، تبیین روش شناسی مناسب تحقق آن است. پژوهش حاضر به تبیین روش شناسی علم دینی (اسلامی) عطاس با توجه به مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی و انسان شناختی اسلامی وی و تحلیل و بررسی آن پرداخته است. روش شناسی تحقق علم اسلامی عطاس، شامل استفاده از روش ترکیبی (اجتهادی، شهودی، عقلی و تجربی)، اسلامی سازی زبان و به کار گیری روش های تفسیر و تاویل در مطالعه پدیده های طبیعی و انسانی می باشد.در بررسی روش شناسی عطاس، به این نتیجه رسیدیم که روش شناسی ترکیبی وی به نوعی با ابهام مواجه است. نیز اصل اسلامی سازی زبان هر چند نقش موثری در تحقق علوم اسلامی دارد، اما تاکید بیش از اندازه بر آن موجب غلطیدن در دام نسبیت می گردد. بهره گیری از روش های تفسیر و تاویل در مطالعه طبیعت نیز مناسب مباحث فلسفی و عرفانی است و برای تولید معرفت علمی باید روش ها و تکنیک های متناسب با روش شناسی تاویلی استخراج و تبیین شود. در این نوشتار به منظور گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و در بررسی آن از روش تحلیل فلسفی استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
عطاس در مباحث خود چندين اصل روش شناختي (که در ادامه به تفصيل به آن خواهيم پرداخت ) را مطرح کرده است که نشان مي دهد جهت گيري اين اصول بيشتر ناظر به توليد علوم اســلامي اســت و بر خلاف ديدگاه ملکيان (١٣٧٨)، باقري (١٣٨٢)، اميرخاني (١٣٩١)، زاهد و کلاته ساداتي (١٣٩١)، ايمان (١٣٩٢)، نمي توان ديدگاه عطاس را منحصر در رويکرد تهذيبي و اسلامي سازي علم دانست .
براي نمونه يکي از اصول روش شناسي علم ديني از ديدگاه عطاس ، استفاده از روش تفســير و تأويل در فهم پديده هاي طبيعي و انساني است ؛ وي تأکيد مي کند پديده هاي طبيعــي هماننــد واژگان قرآن کريم ، نشــانگر معاني باطني و عميق اند و براي کشــف لايه هاي باطني واقعيت ، هماهنگ با نظام قرآني حاکم بر هستي و طبيعت ، بايد از روش تأويل و ارجاع متشــابهات به محکمات اســتفاده کرد (عطاس ، ١٣٧٤الف : ٩٠).
نيز وي در اصل ديگر روش شــناختي خود، به اهميت و نقش اسلامي ســازي زبان در اســلامي کردن دانش و انديشه ، اشاره کرده و تأکيد مي کند که براي دوري از آلوده شدن به فکر و انديشه غربي ، بايد واژه هاي موجود در علوم را با استفاده از مباني و جهان بيني اســلامي بازتعريف کنيم (عطاس ، ١٣٧٤الف : ٣٣).