چکیده:
انگاره تاثیر «حکمت عملی و اخلاق» در تکامل نفس، علاوه بر اهمیت فوق العاده اش در نیل به «مرتبه فوق تجرد عقلی» در حکمت ملاصدرا، از ترابط میان این دو رهیافت نزد وی خبر می دهد. توجه به اندیشه های فلسفی صدرالمتالهین شیرازی هم چون «جسمانیه الحدوث بودن نفس، حرکت جوهری، تشکیک مراتب نفس و اتحاد عاقل به معقول»، که نقطه عزیمت پژوهش حاضر و مدخل آن نیز بشمار می روند، تاثیر بسزایی در طرح، درک و چگونگی تجرد نفس از ماهیت و تجرد فوق عقلی آن دارد. در نظرگاه صدرا، التزام به حکمت عملی در کنار حکمت نظری، به منزله بال هایی برای عروج انسان تا مرتبه فوق تجرد هستند که وی را در مسیر قدس حقیقی و اتصال به عالم علوی همراهی نموده و او را کتاب علوی الهی می نمایند. از منظر ملاصدرا هر دو قسم حکمت دارای نتیجه واحدی هستند، بدین بیان که علی رغم برتری حکمت نظری بر حکمت عملی نزد وی، ملاصدرا غایت حکمت عملی را همان هدف از حکمت نظری، بلکه مکمل آن بر شمرده و آن را «سعادت انسان در دو عالم و تشبه نفس به الله» معرفی می نماید. پس اگر سخن ملاصدرا مبنی بر تشبه نفس به الله در جریان تهذیب اخلاقی دینی را با سخن دیگر وی مبنی بر اینکه «خداوند انسان را در ذات و صفات و افعال بر مثال خود آفریده است» - که این سخن مبتنی بر تشبه ساختار وجودی انسان به حق متعال می باشد - جمع نماییم، می توان بیان کرد که از نظر وی التزام نفس بر علوم و ادراکات اکتسابی و نیز تهذیب اخلاقی، مسبب ترقی نفس به مرتبه فوق تجرد عقلی می گردد.
خلاصه ماشینی:
پس اگر سخن ملاصدرا مبني بر تشـبه نفـس بـه الله در جريـان تهـذيب اخلاقي ديني را با سخن ديگر وي مبني بر اينکه «خداوند انسـان را در ذات و صـفات و افعال بر مثال خود آفريده است » - که اين سخن مبتني بر تشبه ساختار وجودي انسان به حق متعال مي باشد - جمع نماييم ، مي توان بيان کرد که از نظر وي التزام نفس بر علوم و ادراکات مکتسبه و نيز تهذيب اخلاقي ، مسبب ترقي نفس به مرتبه فوق تجرد عقلي مـي گردد .
بنـابراين مهمتـرين سوالات پژوهش عبارتند از: ١- تکامل نفساني تا به سر منزل فوق تجرد، در پرتو تخلق به آداب اخلاقي (حکمت عملي ) و التزام به آموزه ديني ، براي نفوس انساني ممکـن اسـت يـا خيـر؟ و اگـر چنـين است اين تکامل و ارتقاء از منظر ملاصدرا تا چه مراحلي مطرح و قابل پـذيرش بـوده و چه لوازمي دارد؟ ٢- ترابط ميان حکمت عملي و مرتبة فوق تجرد عقلي و نيز ترابط ميان غايت آن دو نزد ملاصدرا چگونه است ؟ ٣- جايگاه مباحث صدرايي همچون ؛ جسـمانية الحـدوث و روحانيـة البقـا، حرکـت جوهري ، اتحاد عاقل و معقول و تشکيک مراتب نفس در فرآيند صـيرورت آن ، تحـت تأثير حکمت عملي تا نيل به مرتبة فوق تجرد عقلي چيست ؟ ٤- نقش و جايگاه حکمت عملي (تهذيب و تخلق به آداب اخلاقي و ديني )، در نيل به برترين مراحل تکامل نفس ناطقه انساني ؛ يعنـي مقـام فـوق تجـرد عقلـي ، در ديـدگاه ملاصدرا چيست ؟ پيشينة بحث در رابطه با حکمت عملي و پيشينه آن بايد گفت که ارسطو نخستين فيلسـوفي بـود کـه دربـارة حکمـت عملـي و اخــلاق کتـابي نگاشـت ؛ (علــم الاخـلاق الـي نيقومــاخوس ) درحالي که استادش ، افلاطون چنين ننموده بود.