چکیده:
نگارنده در این مقاله به روش تحلیلی، به مسئلۀ نقش معرفتبخشی انبیا (ع) از دید غزالی میپردازد. این نقش که هم شامل نقش تعلیمی و هم تربیتی است، در جنبۀ تعلیمی، نقشی مستقیم و غیرمستقیم است. نیز این که تعلیمات انبیا هر دو حوزۀ حقایق ناظر به عالم واقع و معرفتهای اخلاقی را شامل میشود. در این نقش علاوه بر این که ایشان به عرضۀ حقایق ورای مرتبۀ عقل استدلالی میپردازند، ارائهدهندۀ طریق دستیابی به عالیترین سطح عقلانی معرفت نیز هستند تا انسانها با صعود در مراتب معرفتی، خود، بدان معرفت عالیه دست یابند. در این راستا، یگانگی و پیوستگی عمیقی که میان عقل و شرع (تعلیمات نبوی) از دید غزالی وجود دارد نیز مورد توجه قرار می گیرد و روشن می شود که غزالی شروع حرکت عقلیـعلمی انسان را با دریافت معرفت وحیانی (شرع) به یکدیگر گره میزند و به نظر او اساسا این، تنها سطح نبوی معرفت یا علم مکاشفه است که راهنمای انسان در رسیدن به معرفت یقینی، که استکمال معرفت عقلانی انسان در مرتبۀ پایینتر است، میشود.
خلاصه ماشینی:
"حال اگر بخواهیم اشارهای بکنیم به حقایقی که به بیان غزالی «ورای طور عقل» هستند و با علم مکاشفه دریافت میشوند، میتوانیم از بیانی از او در احیاء کمک بگیریم که خود در آن به برشمردن متعلقات علم مکاشفه میپردازد و میگوید: از نور [علم مکاشفه] چیزهای زیادی منکشف میشود که پیش از آن نامهای آن را شنیده و معانیای مجمل و ناواضح نسبت به آنها توهم کرده است؛ [اما] پس از آن تا آنجا روشن میشود که معرفت حقیقی به ذات خدای سبحان و به صفات او که دارای بقاء و تمامیت است و به افعال او حاصل میشود؛ نیز به حکمت او در آفرینش دنیا و آخرت، و وجه ترتیبی که برای آخرت نسبت به دنیا قرار داده است، و معرفت به معنای نبوت و نبی، و معنای وحی، و معنای شیطان، و معنای لفظ ملائکه و شیاطین، و چگونگی دشمنی شیاطین نسبت به انسان، و چگونگی ظهور ملک برای انبیا، و کیفیت وصول وحی برای ایشان، و معرفت به ملکوت آسمانها و زمین، و معرفت قلب و کیفیت تصادم لشکریان ملائکه و شیاطین در آن، و معرفت به فرق میان خطور ملک و خطور شیطان، و معرفت آخرت و بهشت و جهنم و عذاب قبر و صراط و میزان و حساب، و معنای این قول خدای تعالی: «اقرا کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا» (اسراء: 14) و معنای این قول خدای تعالی: «و ان الدار الأخرة لهی الحیوان لو کانوا یعلمون» (عنکبوت: 64) و معنای لقای خدای عزوجل و نظر به وجه کریم او، و معنای نزدیکی به او و فرود آمدن در جوار او، و معنای به دست آوردن سعادت به همراهی با ملأ اعلی و همراه بودن با ملائکه و پیامبران، و معنای تفاوت درجات اهل بهشت تا آنجا که برخی از ایشان برخی دیگر را چنان ببینند که گویی ستارهای درخشان را در جوف آسمان میبینند، و چیزهای دیگری که تفصیلشان به طول میانجامد، تحصیل میکند."