چکیده:
تمثیل نوعی روایت منثور یا منظوم است که نویسنده در آن عوامل، وقایع و گاهی نیز محیط آن را ابداع می کند تا در سطح ظاهری یا اولیه روایت، معنایی منسجم ایجاد کنند و در همان حال، دال بر نظام معنایی ثانویه مرتبط باشند. تمثیل شگردی روایی است که در هر فرم یا گونه ادبی میتوان از آن استفاده کرد. یکی از روشهای انتقال مفاهیم در قرآن نیز قصهگویی است. داستانهای قرآن در عین واقعی بودن، از نوع قصههای تمثیلی بوده و هر یک به طور غیرمستقیم حامل پیام و نکتهای میباشند. با عنایت به این موضوع که بخش اعظم پژوهشهای قرآنی در باب نکات اخلاقی و تربیتی است و تحقیق در زمینه انواع تمثیل در قصهها و مثلهای قرآنی از دیدگاه ساختار و محتوا بسیار اندک است، در این مقاله به واکاوی کارکردهای تمثیل در قرآن پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
بـا عنايـت بـه ايـن موضـوع کـه بخـش اعظـم پژوهش هاي قرآني در باب نکات اخلاقي و تربيتـي اسـت و تحقيـق در زمينـه انـواع تمثيـل در قصه ها و مثل هاي قرآني از ديدگاه ساختار و محتوا بسيار اندک است ، در اين مقالـه بـه واکـاوي کارکردهاي تمثيل در قرآن پرداخته شده است .
ذکر مثل اشاره به واقعه اي دارد که قرآن با اشاره و بدون تفصيل ، شنونده و خواننده خـود را مخاطب قرار داده و از آن براي پند و عبرت استفاده ميکند»(مکـارم شـيرازي، ١٣٧٨، ج ١ :١٥٤) آيات قرآن ، مثل را بهترين وسيله براي تفکر و ارشاد انسان ها ذکر کرده اند: (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿ولقدضربناللناس في هذاالقرآن من کل مثل لعلهم يتذکرون ﴾(زمر/ ٢٧) (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿لوأنزلناهذاالقرآن علي جبل لرأيته خاشعامتصدعامن خشيه الله وتلک الإمثال نضربها للناس لعلهم يتفکرون ﴾(حشر/٢١) نمونه هايي از امثال قرآن به شرح زير است : (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿ألم ترکيف ضرب الله مثلاکلمة طيبة کشجرة طيبة أصلها ثابوت وفرعها وفي السماء توتي أکلهاکل حين بإذن ربهاويضرب الله الإمثال للناس لعلهم يتذکرون ﴾(ابراهيم /٢٤و٢٥) «مگر نديدي خدا چگونه مثالي زد و سخن نيک را به درخت پاکيزه اي تشبيه کـرد کـه ريشـه اش (در زمـين ) ثابـت و شـاخه آن در آسـمان اسـت ؟!
٤. تمثيلات و تشبيهاتي که در آن ها به کلمه «مثل » تصريح شده است ؛ مانند: (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿الم ترکيف ضرب الله مثلا﴾(ابراهيم / ٢٤)(قاسمي، ١٣٨٢ :١٢٥) واکاوي بيان شيوه هاي تمثيلي در قرآن کريم / ١٤٧ در عموم کتاب هايي که از ديرزمان تا کنون درباره امثال قرآن نوشته شده ، بيش تر به تمثيل به دو معناي «ضرب المثل » و «تمثيل ديني» توجه شده است .