چکیده:
در تاریخگذاری آیهها و سورههای قرآن کریم روشهای نقلی، تاریخی، موضوعی، سیاق و اسلوب، آماری، روانشناختی و ذوقی و سلیقهای متداول است که هر یک با نقدهای جدی مواجه است؛ برخی از روشها، نظیر روانشناختی و ذوقی و سلیقهای در تاریخگذاری قرآن جایگاهی ندارند و برخی دیگر نظیر نقلی، تاریخی، موضوعی، سیاق و اسلوب و آماری به تنهایی کارآیی کافی را ندارند، در این امر بهتر است روشی فراگیر در پیش گرفت که آمیختهای از نقل و اجتهاد است. در این روش نخست روایات ترتیب نزول سورهها، به اعتبار سند و متن مورد بررسی قرار میگیرد و مکی یا مدنی بودن هر سوره به دست میآید، آنگاه با توجه به روایتهای سبب نزول و مباحث تاریخی و نقد و بررسی آنها، محدوده زمانی هر سورهای مشخص میشود؛ سپس با در نظر گرفتن ضوابط و خصائص اسلوبی و موضوعی سورهها در دو دوره مکی و مدنی و حتی دادههای آماری، تاریخگذاری تقویت میشود.
خلاصه ماشینی:
در ادامه به معرفي و تحليل و نقد اين روش پرداخته ميشود: معرفي اين روش برخي از محققان چون علامه طباطبايي از ايـن روش کمـک گرفتـه (طباطبايي، ١٣٥٣: ١٨٦ ١٨٧) و مستشرقاني چون وايل ، نولدکه و بلاشر در کنار روش سبک و اسلوب از آن بهـره بـرده و برخي نيز چون هرشفلد از اين روش ، به عنوان روشي اصلي در تـاريخ گـذاري اسـتفاده کـرده انـد، هرشفلد سوره هاي مکي را بر اساس مضامين و محتويات آن ها به وحـيهـاي تصـديقي اثبـاتي، خطابه اي موعظه اي، داستاني، توصـيفي و تشـريعي تقسـيم نمـوده اسـت ؛ سـوره هـاي اثبـاتي سوره هايي هستند که در آن ها مباحثي عقيدتي از قبيل توحيد و نبوت ذکـر شـده اسـت ، و تـاريخ نزول اين سوره ها بر ديگر سوره ها مقدم است ، اولين سـوره نـازل شـده بـا موضـوع اثبـاتي سـوره «اعلي» و پس از آن «قلم » است ، در مورد ترتيب تاريخي سوره هاي حاقـه ، طـور، قلـم ، مزمـل و نقد و بررسي روش هاي تاريخ گذاري قرآن / ٣٥ مدثر گويد: «پيامبر به منظور اثبات نبوت و بعثت خويش ناچار بود قوم خود را متقاعد سازد کـه او شاعر، مجنون ، کاهن و يا دروغگو نيست ، به همين دليل آيات (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿إنه لقول رسول کريم وماهوبقول شاعرقليلاماتومنون ورابقول کواهن قليلا ماتذکرون ﴾(الحاقه / ٤٠ ٤٢) (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿فذکرفما أنت بنعمة ربک بکاهن ولامجنون أم يقولون شاعرنتربص به ريب المنون ﴾ (طور/ ٢٩٣٠) نازل شد و به جهت تنبيه تهمت زنندگان جمله (به تصویر صفحه رجوع شود)﴿فذرني ومن يکذب بهذاالحديث ﴾ (٤٤/ قلم ) را نازل کرد و اين عبارت در آيه هاي مزمل / ١١ و مدثر/ ١١ نيز آمده است (٤٢٣٤,hirhfeld)؛ وحيهاي خطابه اي و موعظه اي، آن دسته از آيات و سوره هايي هستند که بيش تر ماهيت اخلاقي و پند و اندرز دارند، و در مورد روز قيامت و احوال آن است و بعد از سوره هاي اثباتي نازل شده انـد، از بارزترين سوره هاي اين دوران ، سوره تکوير و انفطار است ، زيرا در اين سوره هـا از روز قيامـت و اوصاف آن بحث شده است ؛ وحيهاي داستاني، آن دسته از سوره ها و آياتي هسـتند کـه قصـص انبياء و امت هاي گذشته را بيان ميکنند و اين آيات و سور بعد از سوره هـاي اثبـاتي و موعظـه اي نازل شده اند.