چکیده:
در این مقاله لیکو، شعر شفاهی و محلی بلوچی و هایکو شعر کوتاه ژاپنی، از لحاظ ساختاری و محتوایی مورد مقایسه قرار گرفته اند. لیکو شعر تک بیتی بلوچی با وزن هجایی است، مصرع های آن هم قافیه اند، فی البداهه سروده می شود و موضوع آن ملموس و در مورد اتفاقات روزمره است. هایکو، قطعه آغازین شعر بلندی به نام های کای نو رنگا بوده است. این قطعه آغازین که هوکو نام دارد، تا اوایل قرن بیستم با عنوان هایکو شناخته نمی شد. در اوایل قرن بیستم به طور کامل از های کای نو رنگا مستقل شد. هایکو قالب شعری کوتاهی است که از هفده هجا به صورت پنج- هفت- پنج هجا تشکیل شده است. هایکو نیز همچون لیکو فی البداهه سروده می شود و در مورد وقایع و پدیده های ملموس و دارای وزن هجایی است. در این پژوهش برخی ویژگی های ساختاری و محتوایی که برای مقایسه هایکو و لیکو درنظر گرفته شد عبارت بودند از تعداد هجا، جایگاه درنگ، انتخاب واژگان، هنجارگریزی سبکی، اسامی خاص، وام واژه ها، واژگان فرهنگی، تشبیهات، هنجارگریزی معنایی، بازنمود نگرش های قومی و واقع گرایی. بررسی نشان داد که هایکو و لیکو به جز در یک مورد یعنی هنجارگریزی معنایی، در همه ویژگی ها مشترکند.
The present paper comparatively surveys two genres of poetry : the Japanese Haiku and the Baluchi Liku. Liku is an improvised one verse poem with syllabic rhythm ، in which the half verses rhyme to each other .Haiku is the commencement of a long poem ،named haikai no renga/俳諧の連歌. This onset which was named hokku/発句 ، was not known as Haiku till the beginning of the 20th century.But from then on، Haiku became distinguished from haikai no renga/俳諧の連歌. Haiku is a short poem comprising of 17 syllables ، respectively 5-7-5. Haiku is improvised and the real events and daily experiences are the main theme of this genre of poetry.The structural –content features for such a comparison are the number of syllables ، the place of pause ، the lexis ، stylistic defamiliarization ،proper names ، loan words،cultural words، similes ،semantic defamiliarization، representation of ethnic beliefs ،and realism. This comparative survey confirmed that all these features except semantic defamiliarisation were common to both Haiku and Liku .
خلاصه ماشینی:
هايکو نيز مانند ليکو في البداهه سروده مي شود و درمورد وقايع و پديدههاي ملموس است و وزن هجايي دارد.
برخي ويژگي هاي ساختاري و محتوايي براي مقايسة هايکو و ليکو در اين مقاله ، عبارتاند از: تعداد هجا، جايگاه درنگ ، انتخاب واژگان، هنجارگريزي سبکي ، اسامي خاص، وامواژهها، واژگان فرهنگي ، تشبيهات، هنجارگريزي معنايي ، بازنمود نگرشهاي قومي و واقع گرايي .
تاکنون پژوهش هاي اندکي درمورد ليکوهاي بلوچي انجام شده است و مقالة افراشي (١٣٨٧) با عنوان «اشاراتي بر تحليل ساختاري- محتوايي ليکو، شعر شفاهي بلوچي »، تنها پژوهش زبانشناختي در اين مورد است ؛ درمقابل ، مطالعات گستردهاي دربارة هايکوهاي ژاپني ، چه ازسوي پژوهشگران ژاپني و چه ازسوي پژوهشگران خارجي انجام شده است و گونه هاي شعر بسياري از اقوام و ملل نيز با هايکو مقايسه شدهاند.
نکتة جالب اين است که علاوهبر ليکو، گونه هاي متفاوتي از اشعار گويشي ايراني ، مانند بيت کردي و شعر گيلکي هسا، به لحاظ ساختاري و محتوايي با هايکو قابل مقايسه هستند.
البته ليکو تنها شعر شفاهي بلوچي نيست و الفنباين ٣٨ به اين نکته اشاره کرده است که در قرن نوزدهم م، نيز منظومه هاي شفاهي در توصيف وقايع تاريخي به زبان بلوچي سروده شدهاند (الفنباين ، ١٣٨٣: ٥٧٩).
شعور نيز با توجه به همين ويژگي واقع گرايي ، شباهت ميان هايکو و ليکو را مطرح کرده است .
با اين که ليکو شعر محلي قوم بلوچ است ، وامواژههايي از زبان فارسي در آن ديده مي شود.