چکیده:
تشبیه یکی از بارزترین و بنیادی ترین شیوه های بیانی است که نفش عمده ای در خیال انگیزی و تاثیر کلام شاعران داشته است. در این مقاله به شیوه توصیفی -تحلیلی و تطبیقی تشبیهات موجود در ادبیات حکمی بوستان و سروده های جکمی متنبی از وجوه محتلف طرفین تشبیه -جسی و عقلی بودن -مفرد و مرکب بودن - وجه شبه بررسی گردیده و تحلیلی آماری از آن ها ارایه شده است. نتایج تحقیق حاکلی از آن است که هر جند سعدی و متنبی از انواع تشبیه از جمله مفرد -مرکب -مطلق-مضمر-بلیغ و موکد بهره گرفته اند ؛ ام در کاربرد تشبیه به لحاظ آماری با یکدیگر تفاوت هایی دارند. از دیگر نتایح تحقیق این است که تشبیهات سعدی در بیشتر موارد مفرد بلیغ- واضح و بدون تعقید است. اما گرایش متنبی به تشبیهات ضمنی-مقید و یا مرکب- معقد و غیر صریح بیشتر است.
Simile is one of the most obvious and fundamental ways of expression that has a major role in imagination and effect of poet’s speech. In this article in a descriptive – analysis and comparative method، similes have been surveyed in theosophical poems of Boostan and Motanabbi’s theosophical poems from different aspects such as: mutual of simile، perceptual simile and conceptual simile، singular and compound، point of resemblance and … and statistical analysis of them is presented. The results of research reveal that، Saadi and Motanabbi، have used different types of similes including: singular، compound، absolute simile، implicit simile، shortened simile، emphatic simile and …، but in the application of simile they are statistically different. As among 311 images that were extracted from theosophical verses of Boostan، 97 of them were similes (%31) and among 112 images that were extracted from theosophical verses of Motanabbi 43 were similes (%38) and this fact shows that Motanabbi،s power or trend to simile is more than Saadi. The second result is that Saadi،s similes are often singular، shortened and obvious، but Motanabbi،s
similes are compound، implicit and complicated.
خلاصه ماشینی:
"»(محسنی، 1379:1)و از آنجا که سعدی در سرودن این اثر ارزشمند،تا حدودی متأثر از متنبی بوده و همچنین عنصر تشبیه،نقشی مهم و اساسی در بیان مضامین حکمی آنها داشته است،نگارندگان را بر آن داشت تا با بررسی و تحلیل تشبیه در ابیات حکمی بوستان و سرودههای حکمی متنبی به شیوه توصیفی-تحلیلی و تطبیقی،زیباییهای شعری این دو شاعر را در زمینه کاربرد تشبیه،نمایان سازند و همچنین همانندیها و تفاوتهایشان را در به کارگیری این عنصر خیال،مشخص نمایند.
»(فتوحی،1386:89)با این توضیح مختصر وارد بحث اصلی میشویم و برجستهترین تشبیهاتی که باعث زیبایی شعر و انتقال بهتر مضامین حکمی سعید و متنبی شده است را بررسی میکنیم تا وجوه اختلاف و اشتراک این دو شاعر در زمینه کاربرد تشبیه،آشکار گردد و همچنین بتوانیم با این بررسی و تحلیل،به دیدگاهی جامع درباره نوع و دستهبندی تشبیهات آنها دست پیدا کنیم.
»(شمیسا، 1383:38) در این تشبیه،کفه ترازو به سمت متنبی سنگینی میکند و سعدی فقط در 2 مورد(2 درصد)این تشبیه را به کار میگیرد؛آن هم به صورت دو تشبیه بلیغ اضافی که در ذیل آن را ذکر میکنیم: بهشت تنآسانی آنگه خوری#که بر دوزخ نیستی بگذری (سعدی،1384:104) در این بیت،"تنآسانی به بهشت"و"نیستی به دوزخ"تشبیه شده است که مشبه و مشبهبه در هر دو تشبیه،عقلی و غیر محسوس میباشد.
نمونههایی از این تشبیه را در ابیات حکمی بوستان و سرودههای حکمی متنبی بررسی میکنیم: دل است،ای خردمند،زندان راز#چو گفتی نیاید به زنجیر باز (سعدی،1384:48) در این بیت،"دل"بدون ذکر ادات و وجهشبه به"زندان راز"تشبیه شده است.
سعدی و متنبی،تشبیه"ضمنی"را در حد متوسط به کار گرفتهاند اما در ذکر اختلاف آنها در کاربرد این تشبیه،باید اعتراف کرد که تشبیهات ضمنی متنبی به لحاظ زیبایی و ارزش هنری در مقایسه با تشبیهات ضمنی سعدی،در جایگاه بالاتری قرار دارند؛هرچند هنر سعدی نیز در ساخت این تشبیه ستودنی است."