چکیده:
قرآن کریم بهترین و برترین نمونه والای فصاحت و بلاغت است که هر کس بنا به قابلیتها و درک و فهم خویش می تواند از این دریای بی کران بهره ببرد. اسلوب احتباک از صور ایجاز حذف و یکی از مباحث مهم در علم معانی است که در شیوه بلاغی قرآن کریم نیز بکار رفته است. این اسلوب با قرینه هایی مقابل یکدیگر در صدر و ذیل سخن نمایانگر می شود و مخاطب با جستجوی دقیق و بررسی قرینه ها، محذوفها را در سخن متکلم درمی یابد. احتباک به مقتضای حال و مقام انواع گوناگونی همچون احتباک متشابه، احتباک متناظر، احتباک مثبت و منفی و احتباک ضدی دارد که به شیوه ای لطیف و زیبا در قرآن کریم بکار رفته است.
این مقاله سعی دارد کاربرد اسلوب احتباک را در قرآن بررسی کند و با ذکر نمونه و اشاره به دیدگاههای مفسران به توضیح آن بپردازد.پژوهش حاضر نشان می دهد در این اسلوب گاهی لفظ مفرد و گاهی جمله، حذف گردیده است و اغراض این اسلوب شامل احتراز از عبث، تعظیم و تحقیر است.
The Holy Koran is the best and the highest of the rhetoric sublime pattern that a can employ based on their capabilities and understandings of oneself. One of types of ellipsis is the Ehtebak style and it is one of the important issues in the semantics that is also used in rhetorical style of the Holy Koran. This style appears in the beginning or at the end of the speech in a parallel structure; attentively، the addressee understands the omitted words in the speaker's speech. Ehtebak has various types، depending on the opportunity and the need، such as similar Ehtebak، corresponding Ehtebak، positive and negative Ehtebaks، and anti-Ehtebak that have been used in the Koran in a subtle and elegant manner. This paper investigates the use of the Ehtebak style in the Holy Koran with samples and referring to the views of commentators. The present study shows that، in this study، sometimes singular and sometimes literal sentences have been dropped and the purpose of this style includes the avoidance of futile، respect، and humiliation.
خلاصه ماشینی:
(نجفی، 1379ش: 154) ابن جنی حذف را «شجاعة العربیة» نام نهاده است؛ (ابنجنی، 1376ش:ج2، 360) زیرا از یک سو متکلم بلیغ با نیاوردن محذوف بگونهای لطیف، مقصود اصلی کلام را منتقل میسازد و از سوی دیگر مخاطب در جهت فهم دقیق معنا تلاش میکند و در اثر این کنجکاوی، هدف کلام در ذهن مخاطب بیشتر جای میگیرد، به دلیل اینکه بیان و اظهار مطلب بعد از ابهام و تحریک مخاطب، لطافت و شرافت بیشتری دارد (نجفی،1379ش: 154) این خود نشان اهمیت این اسلوب در علوم و فنون بلاغی دارد.
(ابوحیان، 1420ق: ج1/ 276) بقاعی در کتاب «نظم الدرر فی تناسب آلایات و السور» در مورد تعریف احتباک آورده است: «دو کلام آورده شود که از آن دو چیزی به صورت ایجاز حذف گردد که مذکور بر محذوف دلالت کند.
بنابراین تعریف نهایی احتباک در اصطلاح عبارت است از: «دو سخن بیان شود و از سخن نخست واژه یا جملهای به صورت ایجاز حذف گردد و آنچه بر محذوف دلالت میکند در سخن دوم آورده شود و همچنین در سخن دوم واژه یا عبارتی حذف گردد و آنچه بر محذوف دلالت میکند، در سخن نخست ذکر شود، در این صورت باقی الفاظ کلام دلالت بر حذف میکنند.
» (ابن عاشور، بیتا: ج25، 136) از نظر نحو هر دو جمله محذوف، عطف بر ماقبل هستند، بنابراین معطوف این آیه حذف گردیده است.