چکیده:
پس از انقلاب مشروطه، نخبگان بسیاری نقش مردم در حکومت و جامعه را تشریح کردند و دراینراستا، اندیشمندانی مانند امام خمینی( و سیدمحمدباقر صدر نیز، به توجیه نظری این نقش در عرصه حکومت اسلامی پرداخته و آن را بسط دادهاند. (تاریخچه) اما زوایا و ابعاد اندیشه این دو عالم معاصر شیعی درباره حدودوثغور دخالت مردم در سرنوشت سیاسی، بهروشنی تبیین نشده است (مسئله) و این، موضوع مهمی است که پژوهشگران و اندیشمندان دینی، جدی به آن توجه نکردهاند، (پیشینه) بنابراین، طرح اینکه مردم چه سهمی در اندیشه حکومت اسلامی امام( و شهیدصدر دارند؟ پرسشی اساسی است. (سوال) به نظر میرسد آنان از دریچه دو مکتب فکری- سیاسی ریشهدار قم و نجف نقش مردم در امر حکومت را تشریح کردهاند. (فرضیه) چنین احتمال علمی میتواند ما را به چهارچوبها و اهداف نظری مردمسالاری دینی در اندیشه سیاسی شیعه رهنمون شود. (هدف) این مقاله با تحلیل تطبیقی، درصدد مقایسه تفکرات سیاسی این دو فقیه برجسته شیعی از دو منظر گوناگون است. (روش) تاکید مکتب قم بر همراهی همزمان فقیه و مردم، و اصرار مکتب نجف بر خلیفهاللهی مردم، اما با اشراف مرجع ذیصلاح ناظر، از پیامدهای این نوشتار است. (یافته)
After the Constitutional Revolution، many elites explained the role of people in government and society and in this regard thinkers like Imam Khomeini (R.A) and Sayyid Mohammad Baqir al-Sadr also theoretically justified and explained this role in the realm of the Islamic government. (History) However، the dimensions and aspects of the thoughts of these two contemporary Shiite scholars about the extent and quality of people's role in the political destiny are not clearly explained. (Problem) This is an important issue that religious researchers and thinkers have not paid serious attention to. (Background) Therefore، the main question is: what is the role of the people in the Islamic government thought of Imam Khomeini and Mohammad Baqir al-Sadr? (Question) It seems that they have explained the role of the people in government from the perspective of the two deep-rooted political – intellectual schools of Qom and Najaf. (Hypothesis) Such a scientific possibility can guide us to the theoretical frameworks and goals of religious democracy in the political thought of Shiism. (Objective) The present paper، using comparative analysis، seeks to compare the political thoughts of these two great Shiite jurists from two different perspectives. (Methodology) The emphasis of the school of Qom on the concurrent accompaniment of jurists and people، and the insistence of the school of Najaf on people's role as God’s vicegerent، but under the supervision of a competent religious authority، are from the findings of the present paper. (Findings)
خلاصه ماشینی:
"دراینزمینه هر دو اندیشمند به مشروعیت دوگانه الهی- مردمی معتقدند، اما شهید صدر به دلیل اعتقاد به خلافت الهی انسان در دوران غیبت، فقط عنصر اصلی مردم را حکومت اسلامی و مشروعیتبخشی به آن میداند و برای ولیفقیه فقط نقش نظارتی قائل است، اما در اندیشه سیاسی امام خمینی(، ولی فقیه با کارویژههای اساسی مانند تعیین خطوط و سیاستهای کلی نظام سیاسی، فرماندهی کل قوا، ایجاد تعادل در عرصه سیاسی کشور و...
حقوق اجتماعی مردم در حکومت اسلامی (پرسش اساسی سوم): سؤال سوم درباره شیوه تلقی نظریهپردازان مدنظر از حقوق اجتماعی مردم در حکومت اسلامی است؛ یعنی آیا نگاه مردمسالاری دینی به حقوق اجتماعی، نوعی قدرت عمومی از سوی مردم است که در چهارچوب قانون پذیرفتهشده آن نظام تعیینکننده است؟ و به تعبیری مردمسالاری از نوع مشارکتی است، یا اینکه قدرت اجتماعی به مفهوم ابزاری است که فقط مشروعیتبخشی برای قدرت سیاسی صاحبان قدرت را در مقاطع زمانی گوناگون و کارآمدی را برای نظام سیاسی مردمسالاری به وجود میآورد؛ یا بهعبارتدیگر، آیا مردمسالاری از نوع نخبهگرایی است؟ اکنون دیدگاه امام خمینی و شهید صدر را برای پاسخ به این پرسشها بیان میکنیم.
امام خمینی( درباره اهمیت و نقش عنصر نظارتی امربهمعروف و نهیازمنکر برای اصلاح جامعه، میفرماید: «امربهمعروف و نهیازمنکر، دو اصلی است در اسلام که چهچیز را میخواهد اصلاح کند؛ یعنی با این دو اصل میخواهد تمام قشرهای مسلمین را اصلاح بکند، به همه مأموریت داده، به همه» (امام خمینی، 1378، ج10: 112) قدرت تحلیل شهید صدر در پاسخ پرسش سوم، بحث چیستی نظام مردمسالاری دینی با استناد به نصوص و مبانی دینی و اولویتدادن به نقش مردم و امت اسلامی است که قدرتشان منبعث از قدرت خداوند است و نوعی قدرت عمومی تعیینکننده در چهارچوب شریعت اسلامی محسوب میشود."