چکیده:
حقیقت این است که در میان فقهای متقدم سخن از دخالت عنصر زمان و مکان در صدور احکام، صراحت چندانی نداشته است و اغلب آنان در قالب مصادیق و موضوعات مرتبط با این بحث بدان اشارهای داشتهاند. اما آنچه از بررسی اقوال و مبانی این بزرگان بهدست میآید این است که آنان لااقل به اجمال بر توجه به زمان و مکان و تاثیرات آن اتفاقنظر داشتهاند
The truth is that pioneer jurisconsults regard the role of time and place in deducting the percepts trivial. They indicated this truth in related issues but there is a consensus among them about the trivial role of time and place.
خلاصه ماشینی:
"5-3- آیت الله العظمی بروجردی مرحوم سید حسن طباطبایی بروجردی ضمن تصریح به نقش تعیینکننده زمان و مکان در صدور حکم میگوید: «از انجا که فقه شیعه به واسطه خلافت و حکومت عامه که از صدر اسلام بوده ناظر به آراء و احکام اهل سنت است، بنابراین باید روایات، زمان، محیط و دیگر شرایط و به طور کلی «جهت صدور روایات» را هنگام فتوا مد نظر قرار داد و چون این مسأله وابسته به درک زمان و مکان است هیچگاه در هیچ مسألهای نمیتوان از زمان و مکان و تأثیرات آن غافل شد»(کیهان اندیشه، 35).
امام خمینی(ره) هم بر فقه سنتی تأکید میکند و هم نقش زمان و مکان را در اجتهاد، رکن میداند و هم اجتهاد مصطلح حوزهها را برای نیازهای معاصر غیر کافی میداند؛ وی میفرماید: «مهم شناخت درست و جامع است که بر اساس آن نظام اسلامی بتواند به نفع مسلمانان برنامهریزی کند که وحدت رویه و عمل ضروری است و همین جاست که اجتهاد مصطلح در حوزهها کافی نمیباشد؛ بلکه یک فرد اگر عالم در علوم معهود حوزهها هم باشد ولی نتواند مصلحت جامعه را تشخیص دهد و یا نتواند افراد صالح و مفید را از افراد ناصالح تشخیص دهد و به طور کلی در زمینه اجتماعی و سیاسی فاقد بینش صحیح و قدرت تصمیمگیری باشد، این فرد در مسائل اجتماعی و حکومتی مجتهد نیست و نمیتواند زمام جامعه را بهدست گیرد» (همان، 12، 47)."