چکیده:
قرآن کریم در طول چهارده قرن، تار و پود زندگی و اندیشه انسان را مسخر کرده و در قلمرو علم مهمترین منبع الهام و جهت دهی فکری اوست. از طرفی همواره تسلسل و نظمی منطقی، به فهم مطلب و درک آن کمک کرده است. از این رو پژوهشگران هر علمی به طبقه بندی مطالب و جزئی تر کردن حوزه علمی خود پرداخته اند تا بتوانند بهتر آن را منتقل کنند؛ چنانکه نحویان یا عالمان دستور زبان عربی در وهله نخست کلمه را به سه دسته اسم، فعل و حرف تقسیم کرده اند و در باب هر کدام سخنها گفته و حتی سعی کرده اند تا هر بار این تقسیم بندی را محدودتر کنند؛ اما با وجود این، درباره جمله های شرطی زبان عربی با وجود کثرت و کاربرد بسیار این نوع جمله ها تقسیم بندی جامعی انجام نگرفته است. از این رو این جستار در این راه گام گذاشته و به طبقه بندی آن پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
٣,٢,٢ شرط ترکیبی اصل در جمله شرط این است که پس از ادات شرط ، یک فعل شرط و جواب ذکر گردد؛ اما با توجه به مثالهای یافت شده در کتب نحوی و نیز آیات قرآن کریم در مواردی ، جمله های شرطی از حالت شرط ساده خارج شده اند و دو شرط یا حتی بیشتر به دنبال هم آمده اند که احکامی خاص می طلبند.
با بررسی آیات قرآن کریم ، که با ادات شرط آغاز می شوند و جملات شرطی هستند، با آیاتی مواجه میشویم که در آنها دو «فاء جزاء» وجود دارد؛ یعنی دو فعل شرط و به تبع آن دو جواب شرط خواهیم داشت : ادات شرط + فعل شرط + فاء جزاء + ادات شرط + فعل شرط + فاء جزاء + جواب شرط در این صورت جوابی که ذکر می گردد، برای شرط دوم است و شرط دوم به همراه جواب ، جواب برای شرط اول است ؛ مانند «فإما یأتینکم منی هدی فمن اتبع هدای فلا یضل ولا یشقی.
» (آیتی ، ١٣٧٤ش : ٩٨) در این آیه نیز إذا متضمن معنای شرط و متعلق به مضمون جواب و جملۀ «لقیتم » در محل جر «مضاف الیه » است .
» (آیتی ، ١٣٧٤ش :١٢٧) با اینکه در همه موارد ذکر شده نمونه های قرآنی وجود دارد، تنها قسم اول ؛ یعنی این که جواب «لما» ماضی باشد، مورد اتفاق نحویان است ؛ اما در دیگر موارد اختلاف نظر وجود دارد.