چکیده:
آب شیرین از نزولات آسمانی است و بارش نزولات آسمانی در جهان یکسان نبوده و تابع اقلیم مناطق جغرافیایی است. بخش مهمی از آبهای سطحی در امتداد مرزهای جغرافیایی دو یا چند کشور جاری است. غلبه مفهوم ژئواکونومی در استفاده از رودخانههای مرزی، آبهای مشترک را به یکی از موضوعات چالش انگیز در روابط دولتها و ملتها تبدیل نموده که رودخانههای مرزی ایران در شمال و جنوب کشور نیز از این قاعده مستثنی نیست. این تحقیق در نظر دارد روشن نماید که ژئواکونومی رودخانه مرزی اترک پس از فروپاشی شوروی سابق و تشکیل کشور ترکمنستان چه تاثیری بر امنیت سیاسی و اقتصادی مناطق ترکمن صحرای ایران و روابط دو کشور دارد؟ برای پاسخ به سوال مذکور از روش منابع کتابخانهای و اینترنتی، جمع آوری اسناد و آرشیو موجود و روش میدانی استفاده شده است. تحقیق حاضر براساس این فرضیه شکل گرفته که بین تغییر استراتژی جهانی پس از فروپاشی شوروی سابق و غلبه مفهوم ژئواکونومی، استفاده از آب رودخانه مرزی اترک بیشتر و اهمیت آن را در روابط بین ایران و ترکمنستان، دو چندان نموده است. نتایج بدست آمده حاکیست که ایران در منطقه نیمه خشک خاورمیانه و جنوب غربی آسیا قرار دارد و متوسط بارش سالانه آن 200 میلی متر است و توسعه کمی و کیفی آن، کنترل آبهای مرزی را ضروری نموده است.ترکمنستان نیز کشوری کم آب و دارای اقلیم بیابانی که صد درصد منابع آبی آن از کشورهای همسایه تامین شده و رودخانه مرزی اترک دومین منبع تامین آب شیرین آن است. برداشت بیرویه آب توسط ترکمنستان و نداشتن رژیم حقوقی مناسب، زمینه چالش و منازعه بر سر آن در روابط بین دو کشور سایه انداخته است.
خلاصه ماشینی:
این تحقیق در نظر دارد روشن نماید که ژئواکونومی رودخانه مرزی اترک پس از فروپاشی شوروی سابق و تشکیل کشور ترکمنستان چه تأثیری بر امنیت سیاسی و اقتصادی مناطق ترکمن صحرای ایران و روابط دو کشور دارد؟ برای پاسخ به سوأل مذکور از روش منابع کتابخانهای و اینترنتی، جمع آوری اسناد و آرشیو موجود و روش میدانی استفاده شده است.
همان طوری که مشاهده میشود براساس اعلام این سایت که وابسته به وزارت نیروی ایران میباشد، علی رغم این که مقامات محلی میتوانند به میزان 220 میلیون متر مکعب آب از این حوضهی مشترک آبی با ترکمنستان استفاده نمایند کمی بیشتر از یک سوم این میزان (85 میلیون متر مکعب) مورد بهرهبرداری قرار میگیرد در صورتی که بخشهای زیادی از ترکمن صحرا به دلیل نداشتن منابع آب پایدار، با استفاده از کشت دیم کشاورزی میگردد.
کمبود آب برای توسعه اقتصادی استان یک معضل جدی است در صورتی که آبهای سطحی مشترک در مرزهای بین ایران و ترکمنستان با ظرفیت پایین بهرهبرداری میگردد استحصال آب از این منطقه با ظرفیت بالا و انتقال آن به دشتهای ترکمن صحرا و مناطق دشتی گرگان میتواند زمینهای بیشتری را به زیر کشت ببرد.
کشور ترکمنستان که حوضهی آبریز رودخانه مرزی اترک در مرزهای آن کشور با جمهوری اسلامی ایران قرار دارد از لحاظ منابع آب شیرین فقیر و نیازمندیهای خود را از رودخانههای ورودی به این کشور تأمین میکند.