چکیده:
شهرستان خمین در استان مرکزی و حد فاصل مرکز فلات ایران و زاگرس مرکزی واقع شده است. این موقعیت خاص جغرافیایی، خمین را به منطقهای گذرگاهی بین دو حوزۀ فرهنگی فوق تبدیل کرده است. عبور شاخهای از جاده ابریشم از شهرستان خمین، به همراه آثار و یادمانهایی از دو دورۀ اشکانی و ساسانی در داخل و پیرامون این شهرستان، همچون معبد خورهه، آتشکده آتشکوه، میل ملیون، سنگنوشتههای پهلوی درۀ غرقاب و ...، کمابیش بر نقش و جایگاه این شهرستان و اهمیت آن در سیر تاریخ فرهنگی ایران گواهی میدهد. با این وجود، اطلاعات خاصی از کم و کیف باستانشناسی این منطقه از ایران در دست نیست؛ لذا در نوشتۀ حاضر سعی میشود بر اساس دادههای باستانشناسی به دست آمده از دو فصل بررسی باستانشناسی این شهرستان، ضمن توصیف باستانشناسی منطقه در دورۀ ساسانی، الگوهای مؤثر در شکلگیری و پراکندگی محوطههای ساسانی منطقه شناسایی و بازسازی گردد. در این راستا با استفاده از نرم افزار GIS اطلاعات باستانشناسی ساسانی شهرستان خمین در بافت محیطی منطقه قرار میگیرد تا الگوهای محیطی مؤثر در شکلگیری و پراکندگی محوطهها شناسایی و بازسازی گردد. از متون تاریخی نیز در راستای درک بهتر این پراکندگیها استفاده گردیده است.
خلاصه ماشینی:
با اين وجود، اطلاعات خاصي از کم و کيف باستان شناسي اين منطقه از ايران در دست نيست ؛ لذا در نوشتۀ حاضر سعي ميشود بر اساس داده هاي باستان شناسي به دست آمده از دو فصل بررسي باستان شناسي اين شهرستان ، ضمن توصيف باستان شناسي منطقه در دورة ساساني، الگوهاي مؤثر در شکل گيري و پراکندگي محوطه هاي ساساني منطقه شناسايي و بازسازي گردد.
در اين راستا با استفاده از نرم افزار GIS اطلاعات باستان شناسي ساساني شهرستان خمين در بافت محيطي منطقه قرار ميگيرد تا الگوهاي محيطي مؤثر در شکل گيري و پراکندگي محوطه ها شناسايي و بازسازي گردد.
شناخت محوطه هاي ساساني شهرستان خمين و درک الگوهاي مؤثر در پراکندگي آنها هنگامي ضروريتر ميشود که به محدود بودن اطلاعات باستان شناسي ساساني در محدودة وسيعي از ايران به نام استان مرکزي توجه کرد.
در مجموع در نوشتۀ حاضر سعي ميشود بر اساس داده هاي تاريخي، باستان شناسي و محيطي تا حد ممکن الگوهاي مؤثر در شکل گيري و پراکندگي محوطه هاي ساساني منطقه شناسايي گردد تا به اين ترتيب بتوان گوشه اي از تاريخ ناشناختۀ مرکز فلات ايران در دورة ساساني را مشخص کرد.
به رغم اينکه اين مورد را نميتوان هم ارزش با رودخانه ها در پراکندگي محوطه ها لحاظ کرد، اما اين عامل نيز ميتواند به نوبۀ خود در نشان دادن کم و کيف منابع تأمين آب تک تک سکونت گاه ها و يا مجموعه اي از آنها خصوصا محوطه هاي جنوب غرب شهرستان مؤثر باشد.