چکیده:
دوره حکومت قاجار همزمان با تحولات بزرگ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در اروپای قرن 19م است. ایران به دلیل موقعیت مهم جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی اش در این دوره در کانون توجه و رقابت میان قدرت های بزرگ اروپایی قرار گرفت و گروه های مختلفی از آنان با اهداف و انگیزه های گوناگون به ایران سفر کردند. با حضور فزاینده مسافران و جهانگردان خارجی که ایران را عرصه گردش و تحقیق خویش قراردادند، زمینه بررسی های جغرافیایی، باستان شناسی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ایران بیش از پیش فراهم گردید. از میان این مسافران، انگلیسیها بیش از دیگر دولت های اروپایی، به دلایل گوناگون سیاسی، تجاری و.... به ایران سفر کرده اند، و به شهر شیراز هم به لحاظ موقعیت مهم استراتژیک و تجاری آن در جنوب ایران و هم به دلیل قدمت تاریخی و فرهنگی آن، توجه ویژه داشته اند. سفر نامه نویسان انگلیسی، حاصل مطالعات و مشاهدات خویش از شیراز را در قالب اطلاعات گسترده ای در سفر نامه های خود ثبت کرده اند. حیات اجتماعی شیراز از جمله مواردی است که در کانون توجه این سفر نامه نویسان قرار گرفته است.این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال است که حیات اجتماعی شهر شیراز در روایات سفر نامه نویسان انگلیسی قرن نوزدهم چگونه باز تاب یافته است. این مقاله با روشی مقایسه ای و تحلیلی به دسته بندی این روایت ها خواهد پرداخت و تفاوتها و شباهتهای آنان را بر مبنای اهداف و انگیزههای سفر نامه نویسان، نوع پایگاه اجتماعی، شغل و ماموریت آنها در ایران، تجزیه و تحلیل خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
"1 بدین ترتیب هدف اصلی از این درباره این موضوع تا به امروز به صورت مشخص در قالب یک کتاب یا پایان نامه یا حتی مقاله کاری صورت نگرفته است، اما در رابطه با وضعیت اجتماعی شهر شیراز یا معرفی سفرنامه ها و سفرنامه نویسانی که در ارتباط با شیراز این دوره مطالبی را ذکر کرده اند، به طور مختصر و پراکنده در کتاب ها، و مقالات اشاره شده است: مهراب امیری (1369)، ده سفرنامه یا سیری در سفرنامه های جهانگردان خارجی راجع به ایران، بی جا، وحید.
معیار گزینش آن ها، نام دار و مهم تر بودن سفرنامه نویسان و کتاب هایشان در مـورد ایران و به ویژه شیراز در عصر قاجاریه و نیز میزان ارجاع و استفادهی ایران پژوهان از نوشته های آن ها بوده است؛ همچنین کوشیده شده در گزینش این سفرنامه نویسان تنوع شغلی آنها لحاظ شود، برای مثال نمونه هایی از سفر نامه های سفیران و دولت مردان، سیاحان، بازرگان ها، پزشکان، نقاش ها، باستان شناسان، مشاوران نظامی، مردم شناسان مورد بررسی قرار گرفته اند.
برخی از یافتههای پژوهش از نگاه شرق شناسی در سفرنامهها: به طور کلی باید گفت که علاوه بر اطلاعات بسیار خوبی که این سفرنامه ها در زمینه و موضوعات مختلف ارائه می دهند، بیشتر اروپائیان در سفر به ایران و برخورد با ایرانیان و همچنین مشاهده آئینها و سنتهای مردم این سرزمین، خود و فرهنگ و تمدن خود را بالاتر از ایران و از جمله شهر شیراز یافتند، و در بیشتر موارد از خود به عنوان اروپایی، در برابر مردم این سرزمین به عنوان شرقی یاد کردهاند."