چکیده:
دولت ادریسیان اولین دولت علوی بود که در سال 172ق/ 788 م در مغرب الاقصی استقلال خود را توسط ادریس بن عبداله حسنی از خلافت عباسی به دست آورد. در باب مذهب ادریسیان و این که آیا این خاندان شیعه بوده اند یا نه در میان مورخان اختلاف وجود دارد. گروهی این ها را معتزلی شمرده اند و گروهی دیگر آن ها را شیعه دانسته اند بی آنکه به نوع آن اشاره کنند، برخی دیگر آن ها را شیعه معتزلی خوانده اند و بعضی ها فقط با لفظ علوی از آن ها یاد کرده اند.در این مقاله ضمن بررسی دیدگاه های متفاوت این مورخان به این نتیجه رسیده ایم که می توان حدس زد که ادریسیان بنابر دلایل و مستندات تاریخی، به احتمال قوی از شیعیان زیدیه بودند که به لحاظ اصول عقاید، معتزلی و در فروع عقاید از فقه ابوحنیفه پیروی می کردند، ولی به دلایل سیاسی هرگز به طور رسمی از مذهب خود ذکری به میان نیاورده اند.
خلاصه ماشینی:
ادریس بن عبد اللّه بن حسن بن علی بن ابی طالب(ع)که پیشتر به عنوان داعی برادرش محمد (نفس زکیه)به مغرب رفته بود1(احمد بن سهل الرازی،1995 م،صص 59،324؛ابوالفرج الاصفهانی؛بیتا،ص 448؛ابن عذاری،البیان،المجلد الاول،صص 82-83)؛با شناختی که از روحیات و اعتقادات مذهبی بربرها داشت و از جایگاه و منزلت اهل بیت(ع)در میان آنها آگاه بود،از این شناخت به خوبی برای پیشبرد اهداف سیاسی خود بهره گرفت وجامعۀ قبایلی مغرب را بر ضد عباسیان و برپایی حکومتی مستقل متحد ساخت.
قیام شقیا تلاشی فراگیر با هدف سقوط دولت اموی و برپایی دولتی شیعی پیش از تأسیس ادریسیان در مغرب بود(ابن عذاری، البیان،همان،ص 54؛عبدالعزیز سالم،تاریخ المسلمین و آثار هم فی الاندلس،1986 م،ص 200؛ محمد ابراهیم آیتی،1376،صص 47-49) تحولات سیاسی و مذهبی موجود بهاضافۀ فعالیتهای تبلیغی حلوانی و سفیانی که در سال 145 ق762/ م از سوی امام صادق(ع)برای نشر مناقب اهل بیت(ع)و گسترش مذهب شیعه به مغرب اعزام شده بودند(قاضی نعمان بن محمد،1416 ق1995/ م،صص 54-55؛ابن خلدون، العبر،المجلد الرابع،ص 65)،نوید بخش اقبال عمومی بربرها به علویان و برپایی حکومتی علوی و شیعی در آیندهای نزدیک بود.
برهمین اساس است که ایوانف )71 p،1691،wonavI،W( و حسین مؤنس(حسین مؤنس،معالم تاریخ المغرب و الاندلس،همان،ص 123)به دلیل حمایتهای گستردۀ ابو حنیفه رئیس مذهب فقه حنفی از زید بن علی بن حسین(ع)در عصر امویان(ابوالفرح اصفهانی،همان،ص 145 به بعد) و محمد(نفس زکیه)و ابراهیم فرزندان عبد اللّه بن حسن برادران ادریس،رهبران جنبش زیدیه در قیام علیه ابو جعفر منصور خلیفۀ عباسی و پیوند بسیار مستحکمی که میان فقه حنفی و شیعۀ زیدیه وجود داشته؛و با توجه به اینکه مذهب زیدیه در اصول عقاید معتزلی و در فروع،فقه حنفی را مبنای عمل خود قرار داده بودند ادریس را شیعۀ زیدی میدانند که در فقه پیرو مذهب ابو حنیفه بود(حسین مونس،همان،ص 123).