چکیده:
موضوع این مقاله سنجش مفاهیم اخلاقی است. هدف آن بررسی روش علمی و عملی برای اندازهگیری مفاهیم و ارزشهای اخلاقی است و با روش تحلیل مقایسهای و اقتباس از رویکرد روانشناسی ـ روانپزشکی، پژوهش خود را پی میگیرد. محورهای تاریخچه، امکان و ضرورت سنجش مفاهیم اخلاقی، جدول نشانگان، طبقهبندی، مقیاسسازی و عرضهٔ نمونههای عملی در این جستار مطرح شده است. برخی از یافتههای آن بدین قرارند: اندازهگیری و سنجش مفاهیم اخلاقی با استفاده از الگوهای تجربی روانشناسی و روانپزشکی، امری ممکن و قابل دسترس است؛ بر اساس روش سببشناسی و نشانهشناسی در آسیب روانی میتوانیم طبقهبندی جدیدی از رذایل و فضایل اخلاقی تأسیس کنیم؛ بالاترین مرحلهٔ سنجش مفاهیم اخلاقی ساخت مقیاس و آزمون است که در نمونههای خارجی آن، تستهای عفو و گذشت، ارزشهای اخلاقی مسیحیت و مقیاس عدالت توزیعی، و در نمونههای داخلی، مقیاسهای حیا، صبر، شادکامی، حسادت و عقل را مشاهده میکنیم. براساس اصول و روشهای مطرح شده و نمونههای فعلی میتوانیم سنجش مفاهیم اخلاقی را برای دیگر ارزشها و مفاهیم نیز دنبال کنیم.
خلاصه ماشینی:
"در اینجا به پارهای از نمونههای تحلیل روانشناختی مفاهیم اخلاقی در دوران معاصر اشاره میکنیم: ویلیام جیمز 1 (2002) در گفتار دوم کتاب انواع تجربهٔ دینی در تحلیل خود از اخلاق، میان اخلاق و دینداری پیوند میزند و با تأیید سخنان امرسون میگوید: «در روح آدمی عدالتی وجود دارد که کیفر و پاداش آن قطعی است.
با استفاده از مفروضات نظریهٔ کلاسیک نمرهٔ واقعی نیز مانند اینکه نمرهٔ مشاهدهشده همیشه برابر مجموع نمرهٔ واقعی و خطای اندازهگیری است، سنجش ارزشهای اخلاقی قابل تبیین است.
ممکن است گفته شود در اخلاق به سبب نگاه مثبت و ارزشی به فضایل اخلاقی و پرهیز از رذایل اخلاقی، افراد معمولا با صداقت و راستگویی به پرسشنامه پاسخ نمیدهند، یا برای جلوگیری از ورود دیگران به حریم خصوصیشان، چنان که بایسته است همکاری نکنند؛ و با توجه به این اشکال مهم، سنجش واقعی ارزشهای اخلاقی امکانپذیر نباشد!
طبقهبندی رذایل و فضایل اخلاقی امروزه در دانش روانشناسی و روانپزشکی به نظام جدیدی برای طبقهبندی اختلالهای روانی رسیدهاند که در دانش اخلاق قابل اقتباس و استفاده است.
دربارهٔ طبقهبندی رذایل اخلاقی بر اساس مبنای روانشناختی، کارهای جدیدی انجام نشده است، ولی تحقیق و مطالعات جدی میتواند ما را به ساختار و نقشهٔ بدیعی از اخلاق مرحوم نراقی قوای نفس انسانی را به عاقله، غضبیه، شهویه و واهمه (چهارگانه) تقسیم میکند، ولی سازمان کتابش مثل دیگر منابع، بر اساس همان تثلیث قوا تنظیم شده است.
مقیاس حیا: این آزمون برای سنجش حیا، به همت محمود گلزاری (1379) تهیه شده که دارای دویست ماده در هفت زیرمقیاس است: حیای کمرویی، حیای خودخواهی، حیای از خداوند، حیای از خود، حیای کرامت، حیای جنسی و حیای از انجام خطا."