Abstract:
نماد که در شعر نمودی از آفرینشگری شاعر است، با وارد کردن امکان دستیابی به چند مدلول در متن، راه را بر تأویلهای گوناگون میگشاید و به پویایی متن یاری رسانده و امکان راهیابی به معناهای پنهان را در آن تقویت میکند. سنایی که در ادب پارسی بهعنوان پایهگذار شعر نمادین عرفانی شناخته میشود، با آگاهی از گنجایش ناچیز زبان عرفی در گزاردن اندیشههای قدسی، در سرودههای خود نماد را به خدمت گرفته و بدینسان افزون بر گسترش ظرفیت زبان و روا ساختن بیان معانی ژرف عرفانی، وجه زیباییشناختی شعر خویش را نیز برتری بخشیده است. سنایی مبتکر بسیاری از نمادها بهویژه در حوزۀ قلندری، تغزلی و اسطورهای است و این یادگار ماندگار در شیوۀ نمادگرای شعر عرفانی فارسی تأثیری بسزا گذاشته است. بدینسان با وجود آنکه شعر سنایی نخستین گامهای شعر نمادین عرفانی در ادب فارسی است، نماد در دیوان او جایگاهی برجسته دارد. حال، پرسش این پژوهش این است که نماد و نمادپردازی در دیوان سنایی چه کارکردهایی دارد. نتایج بهدستآمده روشن میسازد که کارکردهای نماد در دیوان سنایی را میتوان در چهار حوزۀ کارکرد سیاسی- اجتماعی، کارکرد عرفانی و معرفتی، کارکرد روانشناختی و کارکرد زیباییشناختی طبقهبندی کرد. سنایی در حوزههای گوناگون شعر خود با به کار گرفتن نمادهای مناسب اهداف یادشده را در شعر خویش پی گرفته است.
The functions of symbolic expression in Sanai's Divan'sThe symbol is the essence of literature and, due to its multidimensional nature, it opens the way to multiple interpretations, and this is the creator of dynamism and consistency in the text. Sanaii who has complained about nugatory capacity of normal language to express his theosophical reflection uses from language capacity symbol correctly to spread his poem and express sacred reflection and mendicancy contents among his successful and influential symbolisms. Although the Sanai poem is the first step in the mystical symbolic poetry in Persian literature, the symbol in the Sanai’s divan has a prominent place. Sanaii is originator of theosophical symbolic poem. His creativity in the symbolism, especially in the domain of Qalandari and mystical symbols, and the combination of elements of different genres after him, is considered by many and accepted by the poets. In this study, by using a descriptive-analytical methodology attempting to made to determine the functions of symbolic expression in the Diwan Sana'i. Based on this analysis it is possible to summarize the functions of the symbol in the Sanai divan in four areas of political-social function,mystical and epistemological work, psychological function, and aesthetic function.
Machine summary:
کارکردهاي بيان نمادين در ديوان سنايي غزنوي محمد ويسي منظر سلطاني چکيده نماد که در شعر نمودي از آفرينشگري شاعر است ، با وارد کردن امکان دستيابي به چند مـدلول در مـتن ، راه را بر تأويل هاي گوناگون ميگشايد و به پويايي متن ياري رسانده و امکان راه يابي به معناهاي پنهـان را در آن تقويت ميکند.
سنايي که در ادب پارسي به عنوان پايه گذار شعر نمادين عرفاني شناخته ميشـود، با آگاهي از گنجايش ناچيز زبان عرفي در گزاردن انديشـه هاي قدسـي، در سـروده هاي خـود نمـاد را بـه خدمت گرفته و بدين سان افزون بر گسترش ظرفيت زبان و روا ساختن بيان معـاني ژرف عرفـاني، وجـه زيباييشناختي شعر خويش را نيز برتري بخشيده است .
اشعار سنايي نيز بـه دليـل غلبـۀ جهـان بيني عرفـاني در آن و همچنين بيان نمادين در خور تأويل است ؛ بنابراين نقد هرمنوتيکي براي فهم آن کارآمد به نظر ميرسـد؛ اما آن شاخه از نقد هرمنوتيک که ذيل عنوان خواننده محوري بررسي ميشود و نه هرمنوتيکي کـه فهـم متن را در گرو فهم نيت مؤلف و معناي مطمح نظر او ميدانند؛ زيـرا در آن دسـته از اشـعار عرفـاني کـه برآمده از شهود و حاصل تجربۀ ناب عرفاني است (آن دسته از متون عرفاني که از تعليم و تمثيل فاصـله ميگيرند و به سمت ادبيات غنايي متمايل ميشوند و غالبا زباني نمادين دارند)، معنا و دلالت بـراي خـودِ مؤلف نيز گنگ و مبهم است ، پس چگونه خواننده ميتواند نيت مؤلف و معناي مـورد نظـر او را دريابـد؟ (رک: سعادت ، ١٣٨٤: ٢٩٢).