Abstract:
زمینه و هدف: مضمون شهادت در عرصه علوم قدیم چون فقه، عرفان و فلسفه و دانشهای نو چون جامعه شناسی و حقوق، موضوع مباحثات فراوان بوده و هست؛ ولی در این مبحث ادبی، شهادت از منظر اسطوره مرگآگاهی برای درک جاودانگی و کنش خودقربانی کردن، و شهید در شمایل کهنالگوی قهرمان بررسی میشود. ردیابی موتیف شهادت از ادبیات گذشته باستانی و اسطوره ای تا دوران تاریخی و روزگار کنونی در متون مرجع، شامل آثار حماسی، غنایی، حکمی و عرفانی قابل پژوهش است. مسئله اصلی در این مقاله یافتن عناصر و موضوعات قدیم و پیشآمده تا اکنون (تکرارشونده) در بستر و جریان ادبیات قهرمانانه و شهادتخواهانه در دورۀ پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از آن تعبیر به دورۀ نوزایی انقلابی شده است. این پژوهش بنحوی شناخت جامع و تعریف کاملی از این گونه ادبی اسلامی ایرانی به دست میدهد.
روش مطالعه: در این پژوهشی به شیوۀ توصیفی- تحلیلی اشعار و دفاتر شعری یازده شاعر انقلاب مورد بررسی قرار گرفته و موتیفهای موجود در آن از حیث معنای شهادت احصا و تحلیل شده است.
یافته ها: بر پایه این پژوهش ادبیات شهادت از عناصر تکرارشوندۀ مشخص در طول تاریخ آفرینشهای ادبی برخوردار و دارای ویژگیهای قابل تشخیص است.
نتیجه گیری: تمامی عناصر متنی (تاریخی) و ادبی (خیالی) شهادت از گذشته دور تا امروز تکرار شده اند؛ جزآنکه در بافت زمانی یا مکانی خاص رنگ باخته اند و دوباره در موقعیت نو رنگ و روشنی گرفته اند. بنمایه جاودانگی عنصر بنیادین و دالّ مرکزی در پدیدۀ شهادت است و بازتابش آن در ادبیات بیش از دیگر موتیفها مشهود است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: The theme of martyrdom in the field of ancient sciences such as jurisprudence, mysticism and philosophy and new sciences such as sociology and law has been and is the subject of many debates. But in this literary topic, martyrdom is examined from the perspective of the myth of death awareness to understand immortality and the act of self-sacrifice, and the martyr in the image of the archetypal hero. Tracing the motif of martyrdom from the ancient and mythological past literature to the historical era and the present day in the reference texts, including epic, lyrical, religious and mystical works can be researched. The main issue in this article is to find old elements and themes that have appeared until now (recurring) in the background and flow of heroic and martyrdom literature in the period after the victory of the Islamic Revolution, which has been interpreted as the period of revolutionary renaissance. This research provides a comprehensive understanding and a complete definition of this Iranian Islamic literary genre.
METHODOLOGY: In this research, the poems and poetry notebooks of eleven poets of the revolution were examined in a descriptive-analytical way, and the motifs in them were counted and analyzed in terms of the meaning of martyrdom.
FINDINGS: Based on this research, martyrdom literature has certain repetitive elements throughout the history of literary creations and has recognizable characteristics.
CONCLUSION: All textual (historical) and literary (imaginary) elements of martyrdom have been repeated from the distant past until today. except that they have lost their color in a specific time or place and have regained color and brightness in a new situation. The symbol of immortality is the fundamental element and central signifier in the phenomenon of martyrdom, and its reflection is more evident in literature than other motifs.
Machine summary:
اکنون بايد ديد که آيا ادبيات شهادت خواهي مبتني بر آموزه هاي ديني، خود چه اندازه مضمون آفريني کرده است و چه اندازه از محتواهاي پيشين در خود جاي داده است ؟ اسطوره هاي گذشته چه اندازه و چگونه خوانش جديد شدند و کدام مضامين ، کمياب يا پنهان گرديدند؟ مسئلۀ اصلي در اين پژوهش يافتن عناصر و موضوعات قديم و پيش آمده تا اکنون (تکرارشونده ) در بستر و جريان ادبيات قهرمانانه و شهادت خواهانه است ؛ بنحوي که شناخت جامع و تعريف کاملي از اين گونۀ ادبي ايراني به دست دهد.
بدليل رايج بودن موضوع در دورة معاصر در سطح منطقه اي و جهاني و نيز حمايتهاي حکومتي در دهه هاي گذشته در داخل ايران ، صدها فقره پژوهش و هزاران عنوان کتاب با اين موضوع نگاشته شده و اصطلاحاتي چون ادبيات جنگ ، ادبيات اسارت ، ادبيات پايداري، ادبيات مقاومت ، ادبيات جانبازي، ادبيات دفاع مقدس ، ادبيات تبعيد، ادبيات انقلاب ، ادبيات عاشورايي، ادبيات مهاجرت ، ادبيات اردوگاهي، ادبيات زندان ، و ادبيات تسليم بر سر زبانها افتاده و بموجب آن همايشهاي فراوان علمي و ترويجي برگزار شده و کتابخانه هاي تخصصي شکل گرفته است .
شعر اسطوره اي شهادت پس از انقلاب مصطفي کريمي که به بررسي مفهوم شهادت با رويکرد تحليل گفتمان پرداخته و به دورة زماني جنگ هشت ساله با عراق توجه داشته است ، مينويسد: «شهادت يکي از ارزشهاي اصلي و تکثيرشده در عرصۀ اجتماعي ايران زمان جنگ بود که در يک پروسۀ ديالکتيکي، الگوي رايج مرگ در دوران مدرن را متحول کرد، الگويي که با شهادت صورت بندي شد» (کريمي، ١٣٩٤: ١٧).