Abstract:
بحث از حکومت ، شرایط حاکم ، حوزة اختیارات و مشروعیت آن از مباحث مهمی است که همواره دغدغة فکری عالمان شیعی بوده است بررسی نظریات سیاسی عالمان شیعی در رابطه با حکومت و دولت در اسلام ، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) و پس از غیبت امام دوازدهم از دید کلام شیعی ، به روش علمی و عینی ، ریشه ای در پژوهش از بعد تاریخی ارتباط با خلافت و امامت دارد . بر اساس اصل جهانشمول بودن اسلام ، اسلام خاتم ادیان است در نتیجه باید والاترین چهره زندگانی و بهترین نوع حکومت را برای بشر تبیین کرده باشد . که هم به امور دنیایی و هم به امور معنوی به طور مساوی نظر داشته تا بتواند در همه دورانها بقا داشته باشد . نظرات عالمان (حکما و فقیهان) شیعی در دورانهای مختلف دارای سیر تکاملی بوده است . در این مقاله سعی شده است با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و روش تحقیق تاریخی و شیوه تحلیل توصیفی - قیاسی ، با استفاده از تطور گرایی در علوم انسانی ، نسبت به نقش عالمان شیعی در تولید و ارائه نظریه های سیاسی در باب نظام حکومت در اسلام و چگونگی تحول در حکمرانی در آثار متقدمین و متأخرین ، بررسی اهداف و ساختار حکومت از منظر عالمان شیعه پرداخته شود . برخی از یافته ها حاکی از این مهم اند که بجهت دستیابی حکومت مطلوب و یا حداقلی در راستای هدف عالیه اسلام ، مجاهدتهای بسیاری توسط عالمان شیعی در اعصار مختلف صورت پذیرفته تا جامعه اسلامی و عموم انسانها به بهترین وجه راه هدایت به سوی کمال را بپیماید.
Machine summary:
این دوره ها عبارتند از :١- از رحلت پیامبر تا غیبت امام دوازدهم ، عصر حضور و حاکمیت معصوم ٢- از آغاز عصر غیبت تا شروع دوران صفویه ٣- عصر صفویه : حکومت شاه شیعه/ ولیت فقیه عادل ٤- از پایان صفویه تا ابتدای قاجار ) دوره فترت و سکوت ( ٥-از ابتدای عصر قاجار تا دوره مشروطه : ) ولیت عامه / سلطنت ماذون ( ٦- عصر مشروطه ) حکومت مشروعه / سلطنت مشروطه ( ٧- از آغاز عصر پهلوی تا شکل گیری نهضت اسلمی ٨- از آغاز نهضت اسلمی تا پیروزی انقلب اسلمی )مبارزه عملی برای تحقق حکومت اسلمی( )کریمی ، ١٣٨٨ ، ص ٤ ( برخی از پژوهشگران نیز مسأله حکومت و اندیشه سیاسی شیعه را صرفا تاریخی بحث کرده و آن را به چهار دوره تقسیم می کنند که عبارت است از : پس از غیبت صغری ، دوران مغول ، دوران صفویه ، دوران قاجاریه ) شفیعی ، ١٣٨١ ، ص ٢٨-١٩( افسانه جمشیدی بارودباری نیز در مقاله ای تحت عنوان نگاهی به تاریخچه نظریه ولیت فقیه ، این دوران را به طور کلی به دو دوره از قرن ٥ الی ١٠ هجری قمری و از قرن ١١ الی ١٥ هجری قمری تقسیم نموده است )جمشیدی بارودباری ، ١٣٧٨( اما به نظر نگارنده ، مراحل تحول و تکوین فقه سیاسی شیعه ، اظهار نظرها و تقسیم بندی های متعدد در طول زمان ، در مقاطع تاریخی ای اتفاق افتاده که تغییر در معنا و ماهیت و کاربرد اصطلحات فقهی سیاسی توسط اندیشمندان و عالمان شیعی روی داده است .