Abstract:
در این نوشتار دیدگاه کلامی دو مفسّر بنام شیعی، محمدحسین طباطبایی و سید محمدحسین فضلالله را در باب عصمت انبیای الاهی و مباحث مربوط به آن، که در تفاسیر قرآنی این دو مفسر منعکس شده، بررسی و ارزیابی میکنیم و دیدگاهی را که متقنتر و به واقع نزدیکتر است بیان خواهیم کرد. دیدگاه دو صاحبنظر مذکور در باب تحلیل و تبیین حقیقت عصمت، علیرغم همسویی و قرابت در برخی نکات، در بیان حقیقت عصمت و ادله آن اختلاف دارد. درباره محدوده زمانی عصمت پیامبران، هیچ اختلافی بین این دو اندیشمند نیست و دو نظریه با یکدیگر انطباق کامل دارد. ولی درباره محدوده موضوعی و قلمرو عصمت، با نگاه عمیق و تحلیل عبارات مندرج در این تفاسیر، بهوضوح اختلافات عدیده و عمیق به چشم میخورد، که البته شاید بتوان برای هر یک از این دیدگاهها، نظایری در میان آثار فکری مکاتب مختلف اسلامی یافت. نگارندگان این پژوهش، ضمن تحلیل دقیق دیدگاههای مطرحشده و ملاحظه ادلّه هر دو صاحبنظر، دیدگاه طباطبایی را در موضوعات اختلافی، دارای استواری و اتقان بیشتر و بعضاً قرین به نوآوری میدانند.
In this article, we examine and evaluate the theological perspective of the two prominent Shiite commentators, Muhammad Husayn Tabataba’i and Sayyid Mohammad Husayn Fadlallah, on the infallibility of divine prophets and other related issues, which are reflected in the Quranic interpretations of these two interpreters, and thereby present a view that is stronger and closer to reality. The views of the aforementioned scholars on analysing and explaining the reality of infallibility, in spite of having some similarity and closeness, differ in expressing and evidencing the reality of infallibility. Concerning the timing of the infallibility of the prophets, there is no difference between the two scholars and the two theories are in complete agreement with each other. However, with regards to the subject area and the realm of infallibility, with a profound look and analysis of the expressions contained in these interpretations, there are clear and profound disagreements, and certainly, for each of these views, it is possible to find some parallel intellectual works in various Islamic schools of thought. The authors of this study, while carefully analysing the views expressed and considering the arguments of both scholars, view Tabataba’i's viewpoint on conflicting issues to be consistent, more convincing and sometimes closer to innovation.
Machine summary:
عصمت انبیا: ماهیت و حدود آن در تفسیر المیزان و تفسیر من وحی القرآن سید مهدی رضایی کاظم قاضیزاده* [تاریخ دریافت: 10/02/1398؛ تاریخ پذیرش: 12/07/1398] چکیده در این نوشتار دیدگاه کلامی دو مفسّر بنام شیعی، محمدحسین طباطبایی و سید محمدحسین فضلالله را در باب عصمت انبیای الاهی و مباحث مربوط به آن، که در تفاسیر قرآنی این دو مفسر منعکس شده، بررسی و ارزیابی میکنیم و دیدگاهی را که متقنتر و به واقع نزدیکتر است بیان خواهیم کرد.
از نگاه غالب متکلمان شیعه، ارتکاب هر گونه گناه، فراموشی و نسیان از ساحت معصوم، نبی و امام، دور دانسته شده است، چنانچه عصمت ایشان در تلقی و تبلیغ وحی نیز پذیرفته شده است (قوشچی، بیتا: 358-359؛ مظفر، 1396: 598-599؛ حسینی طهرانی، 1365: 645-647).
محدوده زمانی و موضوعی عصمت در المیزان و من وحی القرآن اگرچه برخی اندیشمندان اسلامی معتقدند در باب عصمت نبی، مابین دوران قبل از رسالت و بعد از بعثت، تفاوت وجود دارد و ارتکاب معاصی و ابتلا به نقیصه را قبل (یا بعضاً، بعد) از رسالت جائز دانستهاند، چنانچه این اقوال به اصحاب حدیث، حشویه و معتزله نسبت داده شده (سید مرتضی، 1411: 338)، اما چون صاحبان دو تفسیر مذکور هر دو قائل به عصمت، چه قبل از بعثت و چه بعد از آن، هستند (طباطبایی، 1417: 2/139؛ فضلالله، 1419: 18/302) وارد این بحث نمیشویم.
روشن است که این بیان متأخر طباطبایی صرفاً عصمت از معصیت در امور شخصیه را برای نبی ثابت میکند و دلیلی بر امتناع وقوع سهو یا اسهاء از او به شمار نمیآید.