Abstract:
از میان صور خیال که مهمترین وجه تمایز سخن ادبی از غیر آن است، « تشبیه» جایگاه خاصی دارد. زیبایی این عامل تصویرآفرین هر شاعر و خوانندهای را مجذوب خود میکند؛ بگونهای که شاید بتوان گفت که هیچ صاحب کلامی را نمیتوان یافت که از کنار این عنصر اصلی خیال براحتی گذشته باشد، بیآنکه بهرهای از آن نگرفته و سخن خود را بزینت آن نیاراسته باشد. از میان شاعران و سخن سرایان ادب پارسی، انوری ابیوردی در این باب دستی تمام دارد و از مهارتهای ریز و درشت آن نصیبی وافر. بر همین اساس، در این جستار، تشبیهات دیوان وی با هدف آشنایی با بخشی از مواد سازنده تصاویر شعری و چگونگی کاربرد آنها مورد بررسی قرارگرفته و در پایان جداول آماری نیز از آنها ارائه شده است. بررسیها در این پژوهش نشان میدهد که انوری از میان موضوعات مختلف مواد تشبیه، در اخذ مشبه به کاربرد « ممدوح و متعلقات وی» تمایل بیشتری داشته و عناصر مشبهبه را از موضوعات متعدد و گوناگونی برگزیده است. او از تشبیهات فشرده و اضافه تشبیهی، تشبیه مفرد به مفرد و حسی به حسی بیش از دیگر انواع استفاده کرده و از نظر ساختار ظاهری، تشبیه مفروق را با بالاترین بسامد در اشعارش بکار برده است.
Machine summary:
بررســی این عنصــر تخیل – که در اشعار انوری از تنوع و گستردگی بسیاری برخودار است – نشان میدهد که اغلب تشبیهات این شاعر تصویرگرا بصورت فشرده ؛ یعنی بدون ادات تشبیه و وجه شبه ( بلیغ ) بکار رفته است ؛ چرا که « شعر فارسی ، به لحاظ تصویری ، حرکتی خاص دارد که اگر فاصله عصر رودکی تا ازرقی یا ابوالفرج رونی را در نظر بگیریم ، از تفصیل بسوی اجمال و از گستردگی بسوی فشردگی و از روشنی بسوی ابهام در حرکت است ...
زهــی دســــت وزارت از تــو مــعــمــور چـنــان کـز پــای مـوســــی پــایــۀ طـور ( قص / ص ٢٢٩) آنــچــه بــا مــن ز لــطــف کــرد امــروز در بــهــار آفــتــاب بــا گــل کــرد (قط / ص ٥٩٨) آمــال و نســــیــم و بــوی خــلــق تــو یــعــقــوب و نســــیــم و بــوی پــیــراهــن ( قط / ص ٧٠٦) جدول شماره ١: موضوعات مشبه و مشبه به ، بسامد و درصد مشبه موضوع مشبه بسامد درصد موضوع مشبه به ممدوح ( معشوق ) و متعلقات وی 1875 46/89 عناصــر طبیعی ، حیوانات ، اشــیا، اجرام آســمانی ، عناصر انتزاعی ، اسطوره های ملی و مذهبی ، جانداران ، موضوعات گوناگون 7 (رجوع شود به تصویر صفحه) ٢- تشبیه به اعتبارطرفین ٢-١- تشبیه حسی به حسی این نوع تشبیهات هر چند ساده ترین نوع تشبیه به شمار میروند، ولی ارزش هنری خاص خود را دارند؛ زیرا « لازمۀ ایجاد آنها فعالیت ذهنی نویســـنده برای برقراری ارتباط میان دوشـــی ظاهرا بی ارتباط است .