Abstract:
احمد بن موسی رشتی استادی از شخصیتهای عرفانی و ادبی سده نهم هجری و ازمشایخ وابسته به حوزه تصوّف آذربایجان به شمارمیرود.آثار برجای مانده از وی عبارتنداز: شرح گلشن راز، شرح جام جهان نمای مغربی و شرح ترجیع بند اوحدالدّین کرمانی.شرح او بر گلشن راز شبستری یکی از قدیمترین شروح آن منظومهحکمی و عرفانی است. متاسّفانه هیچ یک از منابع در دسترس درباره زندگی، آثار واندیشههای او سخنی به میان نیاوردهاند. ازاین روی شخصیت و آثار وی ناشناخته ماندهاست.این نوشتار بر آن است که ضمن معرّفی اجمالی احمد بن موسی وآثارش، به بررسی ویژگیهای سبکی و محتوایی مهمترین اثر او، شرح گلشن راز، در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بپردازد و جایگاه آن را در میان متون نثر صوفیانه فارسی مورد ارزیابی قراردهد. پس از بررسیهای انجام شده، میتوان گفت نتایج حاصل ازاین پژوهش حاکی از یکنواختی شیوه نگارش، سادگی عبارات نثر و تنوّع در بیان معانی ابیات شبستری است که با بهره گیری ازآیات، احادیث، اصطلاحات عرفانی، کلامی، فلسفی، نجومی، حکایات و اقوال صوفیان و با استفاده از مفردات و ترکیبات عربی، تداوم سنّت شرح نویسی برآثارعرفانی به سبک قدما دراین اثر تحقّق یافتهاست.
Ahmad ibn-e Moosa Rashti-e Ostadi is one of the mystic and literary personalities in 9th century A.H. He is reckoned as one of the elders that related to Azarbayejan area mysticism. His remaining works consist of Sharh-e Golshan-e Raz, Sharh-e Jam-e Jam( which is belonging to maghrebi), Sharh-e ouhad-al-din kermani`s return‑tie.His explanation of Golshan-e Raz of Shabestari is one of the most ancient explanations and commentaries of that ethical and mystical verses. Unfortunatly there is not any account in available sources about Ahmad ibn-e Moosa`s life, works and ideas.For this reson, his personality and his works have not known yet. This essay intends introdus Ahmad ibn-e Moosa briefly, then analys stylistic and cotentual characters of his most important work, Sharh-e Golshan-e Raz, in three levels: literally level, literary level and philosophical level.It also evaluates position of that book between Persian mystical prose texts. After analyses that were performed, we can say the results of this research indicate identifiction of writing style, simplicity of sentences and variatioin in meaning expression of Sabestari`s verses. Therefore The tradition of writtig commentary on mystic books has been fulfilled by using sign, traditions(Ahadith), mystical, theological, philosophical and astrological terms, so by using Arabic words and by narrating anecdotes and mystics` discourses in style of ancients.
Machine summary:
این نوشتار بر آن است که ضمن معرفی اجمالی احمد بن موسی وآثارش ، به بررسی ویژگیهای سبکی و محتوایی مهمترین اثر او، شرح گلشن راز، در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بپردازد و جایگاه آن را در میان متون نثر صوفیانۀ فارسی مورد ارزیابی قراردهد.
»(شرح گلشن راز، نسخۀ٢٢٦١ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران ، ورق ٢٤٨ب -٢٤٩ب ) مؤلفان فهرستهای نسخ خطی نیزدرفهرستهای خود ذیل «شرح جام جهان نمای مغربی، به قلم احمد بن موسی رشتی استادی»،همین مطالب را باکمی دخل وتصرف از مقدمۀ شرح مذکور نقل کرده - اند.
درفهرستها ومراجع دیگرمانند کتابهای دانشمندان آذربایجان وسخنوران آذربایجان نیز مطلبی که بیانگرزندگی و اندیشۀ شارح مورد نظرما باشد، وجود ندارد، بلکه تنها به ذکراین نکته اکتفا کرده اند که شرح احمد بن موسی رشتی استادی بر گلشن راز به سال ٨٤٤هجری انجام یافته است .
ک. همان ، ص ٢٨، ٣١ ، ١٠٦، ١١٣، ١٥٤، ١٨٩، ١٩٥) برپایۀ اطلاعات به دست آمده از فهرستهای نسخ خطی، آثار رشتی استادی علاوه بر شرح گلشن راز، عبارتنداز: الف ) شرح جام جهان نمای شمس مغربی: از این شرح دونسخۀ خطی شناسایی شده است که میکروفیلم یکی از آنها ضمن مجموعۀ شمارة٢٢٦١درکتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران ودیگری ضمن مجموعۀ خطی شمارة ١٠٠٤٦درکتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود.
(فهرست مشترک پاکستان ، ج ٣،ص ١٥٨٨) ١-٢- معرفی نسخه های خطی شرح گلشن راز: از این کتاب احمد بن موسی رشتی استادی هفت نسخه با مشخصات زیر شناسایی شده است : ١- نسخۀ شمارة٢٢٥٧ کتابخانه وموزة ملی ملک ، دارای خط نستعلیق خوانا ، بدون ذکر نام کاتب ، تاریخ کتابت : ٨٤٤هـ.