Abstract:
نفایس الکلام و عرایس الاقلام، سندی از سلسله آل برهان در بخاراست. سران حنفی مذهب این تبار، مناصب شرعی و حکومتی آن دیار را دارا بودند. این کتاب به قلم نویسنده و شاعر توانا – ملقّب به افضل الشّعرا- رضی الدّین احمد بن محمود بن احمد سمرقندی ، معروف به «خشّاب نیشابوری» نگاشته شده است. ظاهرا علّت این شهرت، پیشه هیزم فروشی اجداد او و سبب خلط با رضی الدّین نیشابوری معروف است. به شهادت این رساله، خشّاب در سال 643 ق به صدارت دیوان انشا منصوب شد و نمونه نامههای فضلای عصر را به همراه برخی مفاوضات و مناشیر و فرامین آل برهان تدوین کرد. از این اثر نفیس که مهر تاییدی بر جزالت و استواری بیان و قلم اوست؛ تا کنون سه نسخه خطّی در دسترس قرار گرفته است. این متن، آراسته به شواهدی از آیات و روایات و اشعار تازی است. همچنین نام تعدادی از بزرگان ادب و سران سلسله آل برهان را در خود دارد و به سبک نثر فنّی و متکلّف رایج مرسلات قرن هفتم نگاشته شده است. تاثیر این نثر مصنوع تا آنجاست که حتّی «شمس منشی» - نویسنده رساله پراهمیّت «دستور الکاتب فی تعیین المراتب»- در مقدّمه کتابش از رضی الدّین احمد به عنوان یکی از استادان انشا یاد کرده است.
Machine summary:
کلمات کلیدی: رضی الدین احمد بن محمود سمرقندی، خشاب نیشابوری، نفایس الکلام و عرایس الاقلام ، منشآت ، آل برهان ، سبک نثر فنی قرن هفتم ١ - دان ش یار گ روه زب ان و ادب یات ف ارس ی دان ش گ اه پ یام ن ور اص ف ه ان Masjedi.
اما آنچه موضوع پژوهش پیش روست ، یکی از این آثـار نفـیس گـردآوری شـدة منشـیانه ، «نفـایس الکلام و عرایس الاقلام » است که به نوعی میراث نفیس سلسلۀ آل برهان در بخاراست و در اواسـط قرن هفتم ق تألیف شده و تاکنون پژوهشی واحد و گسترده در بـاب آن و مؤلـف فاضـلش ، «رضـی الدین خشاب » صورت نگرفته است .
(به عنوان مثال نگ : علل بنیانگذاری سلسلۀ محلی آل مازه ، فروزانی: ٦٦) ٢- معرفی محتوایی و ویژگیهای سبکی رسالۀ خطی نفایس الکلام وعرایس الاقلام ٢-١- مضمون رساله : این رساله ، مجموعه ای از منشآت و تراوشات قلمی گردآوری شـدة «رضـی الدین احمد بن محمود بن احمد سمرقندی» به نثر مصنوع است .
نام کاتب این نسخه نیز نامعلوم است ( فهرست میکروفیلمهای کتابخانۀ مرکزی دانشـگاه تهران ،دانش پژوه :ج ١ ص ٢٦٧ و دبیری و نویسندگی،دانش پژوه : ٥٠ ).
در این نسخه نیز نام کاتب نیامـده امـا ششـن ضمن معرفی نسخه با ویژگیهای یاد شده در بالا، مطلبی را اضافه میکند: «این کتاب بـه خـط محمـد ولوسـی و عیسـی، در سـال ٨٩٣ بـه پایـان رسـیده و کتـاب الترسـل خوانـده شـده است »(برخی از نسخه های فارسی کتابخانۀ ترکیه ،ششن : ١٨٦).