Abstract:
اشعار حاوی گله و شکایت یا اصطلاحا «بث الشکوی / شکوائیه» ها که در دوره¬ای خاص از تکوین شعر فارسی شاید بتوان آن را از دیدگاه انواع فرعی ادبی نیز بررسی کرد، هم از نظر فنی و ادبی بخش قابل ملاحظه¬ای از شعر فارسی، و هم از نظر انسانی و روانشناسی، قسمتی مهم از فطرت و رفتار آدمی را در مواجهه با دنیای خارج از خویشتن تشکیل میدهند و با توجه به اهمیت این مطلب، اقتضا میکند که گنجینه شعر فارسی و میراث شعرا از این زاویه نگاه نیز مورد بررسی کارشناسی و تخصصی قرار گیرد. این مقاله میکوشد، در مبانی موضوع تحقیق تعریفی روشن از «شکایت» و «شکوائیه» ارائه، و حد و رسم منطقی آن را بیان کند.ایرادهای وارد بر تقسیم «شکوائیه» در منابع پیشین را مطرح و "تقسیمی" جامعتر از آن، بر پایه محورهایی صحیح و قابل قبول ارائه دهد و مباحثی جدید را در انواع آن طرح و بررسی نماید.
که براستی جای خالی این هر دو، در آثار پیشین و دایره المعارفهای فارسی احساس میشود.
Machine summary:
بی گمـان خلق جگرســـوختـه را دریـابد چون زدرددلشـــان یـابـد ازین گونه خبر (دیوان انوری ص٢٠٥) انواع شکوائیه دایره المعارف بزرگ اسلامی آن را بر چهار نوع شخصی ، اجتماعی ، سیاسی و فلسفی تقسیم کرده (همان،ص٣٤٤) و دانشنامة جهان اسلام نوع عرفانی را هم به آن افزوده است (همان،ص٢٤٣) ولی نمونه هایی مدلل و چندان شرحی از آن ها بیان نکرده اند.
بنا بر این واقعیت ، شعر و سخنی که «شکایت است » و «محتوایی عرفانی دارد» و در بعضی منابع که تا حدی به موضوع پرداخته اند «شکوای عرفانی » نام گرفته ، اصولا میتواند یکی از دو نوع زیر باشد : - از زبان یک عارف واصل حقیقی صادر شده است ، ولی در واقع امر مصداق حال خود وی نیست و تظاهر به شکایت است جهت «شرح راه» برای «هدایت سالکان » و «تعلیم مبانی طریقت ».
کـــه بهـــر دیـــدن بیـــت المقـــدس مـــرا فرمـــان بخـــواه از شـــاه دنیـــا (دیوان خاقانی ، ص٢٨) با توجه به آنچه بیان شد حدود شکوای سیاسی را اینگونه میتوان ترسیم کرد : شکوائیه ای است که «مشکوعنه آن غالبا امری عمومی و جمعی است »، «از رفتار و روش حکومتی یا شخص حاکم حاصل شده است » و« طلب پیدا و پنهان آن نیز غیر شخصی است و برای خود چیزی نمیخواهد و اصولا تغییری در همان «رفتار و روش» مورد نظر است ».