Abstract:
تحلیل آثار ادبیات تعلیمی از لحاظ سبک فکری اهمیت بسیاری دارد، چرا که نشاندهنده نوع رویکرد مولف به امور اخلاقی است. در این پژوهش چهار اثر تعلیمی پیش از مولوی – قابوسنامه، رساله قشیریه، کیمیای سعادت و اخلاق ناصری - در مقایسه با مثنوی مولوی مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور یکی از رذایل اخلاقی – طمع و حرص- برای بررسی موردی انتخاب شد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که در قیاس با دیگر کتابها که بر جنبه های اجتماعی و فردی طمع تاکید کرده اند یا به جنبه ثواب و عقاب اخروی، مولوی با نظر به پیچیدگیهای روان آدمی و جذابیت تمایلات نفسانی، جنبه های گوناگون طمع را بررسی کرده و نفسانیات و بویژه طمع را آفاتی برای شناخت و سلوک عرفانی دانسته است بگونه ای که تداوم پیروی از هواهای نفسانی مانع ادراک میشود. در اندیشه مولوی عاری بودن از طمع ، موجب کسب تجربه های شهودی و دستیابی به معرفت عرفانی است.
Machine summary:
نتایج این پژوهش نشان میدهد که در قیاس با دیگر کتابهـا کـه بر جنبه های اجتماعی و فردی طمع تاکید کرده اند یا به جنبة ثواب و عقاب اخروی ، مولوی با نظر به پیچیدگیهای روان آدمی و جذابیت تمایلات نفسانی ، جنبه های گونـاگون طمـع را بررسی کرده و نفسانیات و بویژه طمع را آفاتی برای شناخت و سلوک عرفانی دانسـته اسـت بگونه ای که تداوم پیروی از هواهای نفسانی مانع ادراک میشـود.
سوم آنکه آیا تاکید نویسنده به امر اخلاقی از قرآن و شریعت مایه میگیرد یا آمـوزه هـای صـوفیانه ویـا حاصـل تجارب فردی و عرف اجتماعی است ؟ دیگر آنکه نحوه ورود به بحث و اقناع مخاطب – کـه در آثار تعلیمی مهم است - چگونه صورت گرفته است ؟ در تحقیق حاضر با بررسی موردی «طمع » نشان داده میشود که چگونه نویسندگان بـر مبنای تفاوت در سبک فکری از جنبه های گوناگون به ایـن موضـوع نگریسـته و بـه نتـایج متفاوتی رسیده اند.
در کتاب اخلاق ناصری در فصل دوم از مقالت دوم « در معرفت سیاست و تدبیر اموال و اقوات » از اندوختن مال و آنچه بآن مربوط است ، سخن گفته میشود: سبک منطقـی فکـر خواجه نصیر در تدوین مطالب چشمگیر است ؛ نخسـت آنکـه در ایـن فصـل مقدمـه ای بـه استناد سخنان خود در فصول قبل ذکر میکند کـه حـاکی از انسـجام اسـت .
مولوی به اقتضای زیستن در فرهنگ دینی به زیان طمع و دیگر نفسانیات و عوارض اخروی این تمایلات توجه کرده و علاوه بر آن به جنبه های زیانبار اجتماعی آن نیز توجه نشان داده است .