Abstract:
عصر غزنوی در ادبیات پارسی به لحاظ رونق شعر مدحی و درباری نقطه عطفی بشمار میرود. مجموعه شعر مدحی این دوره که حاصل ذوق ادبی شاعران بسیاری است، بیانگر جهان¬بینیها و اندیشه های فلسفی و فکری آنها است.ازین رو واکاوی درونمایه های شعر مدحی در عصر غزنوی میتواند در بازشناخت روحیات و افکار و عقاید شاعران آن دوره سودمند باشد.
در این پژوهش کوشش شده است تا شعر سه تن از شاعران برجسته عصر غزنوی که در شعر مدحی دارای سبک و تشخص بوده اند- یعنی: فرّخی سیستانی، عنصری بلخی و منوچهری دامغانی- از نظرگاه مولفه های فکری و محتوایی بررسی و وجوه تشابه و افتراق آنان نشان داده شود.
پرسش بنیادین در این جستار، واکاوی مولفه های فکری مطرح شده در شعر مدحی عصر غزنوی است.از یک چشم انداز کلی میتوان گفت شاعران مدیحه سرای این عصر میکوشند در دایره ای محدود و تکرار شونده از واژگان و تصاویر، ممدوح را تعالی بخشند که در برخی موارد اغراق و مبالغه، باورپذیری ممدوحان را دشوار میکند.
Machine summary:
مدح یکی از درونمایه های تکرار شـونده و پرکـاربرد در شـعر پارسـی و بخصـوص دورة غزنوی است و در بررسی سیر تطور شعر فارسی جایگاه ویژه ای هم از نظر فراوانی و هـم از جهت ارزشمندیهای ادبی ، جامعه شناسی و روانشناسی دارد، چنانکـه رفتـه رفتـه در طـول تاریخ ادب پارسی از یک درونمایة شعری به یک مولفه فرهنگی ،ادبی ، اجتمـاعی و سیاسـی تبدیل شده است .
ایــا بــه مرتبــت و قــدر و جــاه افریــدون ایـــا بـــه منزلـــت و نـــام نیـــک اســـکندر (همان ، ص١١٨) گر اسکندر چنو بودی به ملک و لشکر و بازو نگشــتی عاصــی انــدر امــر او دارای بــن دارا (دیوان فرخی ، ص٢) قیصـــر شـــراب دار تـــو چیپـــال پاســـبان خاقـــان رکابـــدار تـــو فغفـــور پـــرده دار (همان ، ص٣٢) بهره گیری تحقیرآمیز از شخصیتها و پهلوانان سامی : یکی دیگر از دستمایه هـای شـاعر عصـر غزنوی استفاده از عناصر فرهنگ عربی و سامی برای برکشیدن ممـدوح خـویش اسـت ، در این رهگذار شاعر مدیحه سرای ممدوح را از نظر سـخاوت و شـجاعت و مکنـت از نامـداران عرب برتر میداند: مگــر صــلابتش از معجــزات داوودســت که باشد آهن و فولاد پـیش او چـو خمیـر (دیوان فرخی ، ص٨٣) وگر شجاعت گـویی چـو او نـه عنتـربـود نه عمروبود و نه معـن و نـه مالـک اشـتر (دیوان عنصری ، ص١٢٦) در این بیت عنصری به تحقیر پهلوانان و شخصیتهای نامی عرب مثل عنتـر و معـن بـن زائده و مالک اشتر و عنتر پرداخته و شجاعت آنها را در مقابل سلطان محمود ناچیز دانسته است .