Abstract:
این مقاله درصدد است تا ویژگیهای سبک شناسانه رباعیات نظامی را نشان دهد. این قالب ادبی در دیوان نظامی جای ویژه ای دارد و تاکنون هیچ پژوهشی درباره ابعاد سبک شناسانه آن صورت نگرفته است.
در این مقاله سعی شده است هنر نظامی در رباعی سرایی در پرتو بررسی محتوا، تصویرسازی، صنایع ادبی و زیبایی شناسی نمایان شود. به این منظور این پژوهش در سه سطح فکری، ادبی، زبانی به بررسی رباعیهای نظامی پرداخته است. بررسی این رباعیات نشان میدهد که وی در این قالب ادبی نیز از توان بالایی برخوردار است و این اشعار هم از نظر مضمون و هم از نظر بلاغت قابل توجه است.
Machine summary:
نظـامی در انتخـاب و گـزینش ردیـف و قافیـه دقـت دارد و بسیاری از ردیفها را هم به تناسب مضمون آورده است ؛ مثلا در رباعی زیر رفتن و دور شدن معشوق در پایان شعر به شکل ردیف سه بار تکرار شده اسـت ؛ ایـن امـر تأکیـدی اسـت بـر حسرت شاعر از رفتن معشوق بطوری که خواننده در پایان شعر، حرکت و دور شـدن وی را تجسم میکند: ای دیـده ، ندیــده ای کــه جانــان میرفــت ؟ بــر گریــه مــن چگونــه خنــدان میرفــت دل دامـن جـان گرفـت و جـان دامـن دل او بــر همــه آســتین فشــانان میرفــت (دیوان ، بیت ١٨٧٤) ردیف و قافیه در رباعیات او چه از نظر بلاغی و چه معنایی و چه موسیقایی با بافت کلی قالب و محتوای آن همخوانی دارد.
» در رباعی زیر تکرار شکلی هنری یافته است : ای رفته ز من !کجـات جـویم ؟ چـه کـنم ؟ غمهای تـو را پـیش کـه گویم ؟چـه کـنم ؟ دانــم کــه تــو را بــیش نخــواهم دیــدن از خــون جگــر دیــده نشــویم چــه کــنم ؟ (دیوان ، بیت ١٩٤٢) تکرار پنج سؤال و تکرار سه بارة «چه کنم ؟» حالتی خاص بـه ربـاعی بخشـیده اسـت و زبان عاطفه آن را تقویت کرده و به این وسیله احساسات شاعر را به نمـایش میگـذارد و بـه مخاطب نیز القای احساسات میکند.
٢. ساختار ادبی بررسی این بعد از اشعار شاعر نشان میدهد که وی در رباعیات نیز مانند خمسه بـه اهمیـت کاربرد صنایع ادبی واقف است و با به کار بردن این فنون در کنار تصویر سازی و تکنیکهـای بیانی توانسته بعد هنری و زیبایی شناسی اشعار خود را برجسته سـازد.