Abstract:
خاقانی، شاعری است که در تصویرسازیها، مقیّد به چارچوب خاصّی نیست. بنابراین مواد تصویرسازی در تشبیهات او، پدیدههای خاصّی نیستند. از بزرگترین امور خلقت تا کوچکترین ذرّات و پدیدههای بظاهر بیارزش در تشبیهات او دیده میشود؛ زیرا هدف او، زیباییآفرینی و برجستهسازی اموری است که در عالم مادّه و تا حدّی در عالم معنی بصورت عینی و غیر عینی وجود دارند. او در این راه، خود را از هر گونه چارچوب و یا قیدوبندی که شاعران دورههای گذشته برای تصویرسازی و بیان هنری بر خود و دیگران تکلیف میکردند، رها ساخته است. به هر حال خاقانی در جستجوی دستمایهای برای اظهار فضل نیست. در این مقاله سعی شده است به یکی از مباحث تشبیهی؛ یعنی، موادّ تصویرسازی در تشبیهات که نشاندهنده نوع بینش و عقیده خاقانی نسبت به امور طبیعی و ماورای طبیعت است، پرداخته شود و این میتواند بعنوان یکی از ویژگیهای سبکی قصاید خاقانی، جایگاه ویژهای داشته باشد.
Machine summary:
این طبیعـت شامل انسان و اعضای بدن او، لوازم زندگی و انواع سرگرمیها و اصـطلاحاتی کـه در حـرف و مشاغل کاربرد دارد، از جمله پزشکی ، نجوم ، و اصـطلاحات رزمـی و موسـیقی و مـذهبی ، و دیگر مناظر پیرامون ، شامل رنگها، بویها و صـوتها و گیاهـان و جـانوران و میـوه هـا و عـوالم خدادادی موجود در طبیعت ؛ اما همة جنبه های تصویری شـعر خاقـانی ، عمـومی و مردمـی نیست و گاه تصاویر شعری او، جنبة اشرافی پیدا میکند؛ بگونه ای کـه دیگـر در حـد فهـم و درک و تجربة مردم عادی و کوچه و بازاری و زیردستان نیست ، مخصوصا در قصاید مـدحی خود، فراموش میکند که همان خاقانی زاهد و عابد است و همه چیز رنگ دیگـری بـه خـود می گیرد، رنگ اشرافیت و درباری .
خاقانی در این بیت ، دو ویژگی ابـر؛ یعنـی ، رنـگ و صـدای آن را در نظـر داشته ، و با دو تصویرسازی به واسطة تشبیه بلیغ و مرسل و بـه کمـک دو عنصـر طبیعـت ، تصویری بی نظیر خلق کرده است : آن دیــــد ضــــمیرم از ثنایــــت کــــــز نیســــــان بوســــــتان ندیدســــــت (دیوان ، ص ٧١) خاقانی در این بیت که در بردارندة صنعت حسن طلب است ، مدح و ثنای ممدوح خـود، خاقان کبیر را در تشبیهی مضمر به «باران نیسان » که مظهـر فراوانـی بـاران و بخشـندگی است ، مانند کرده است : همه شب ، سـرخ روی چـون شـفقم کــــزسرشــــک ، آب نــــاردان برخاســــت (دیوان ، ص ٦١) «شفق » معمولا مشبه به «سرخی » است ؛ اما شاعر در ایـن بیـت عـلاوه بـر ایـن تصـویر، تصویر دیگری را هم در نظر دارد و آن ، ذره ذره افزوده شدن بر سرخی اسـت تـا جـایی کـه روی او تماما مثل افق آسمان و همچون دانه های انار سرخ میشود.