Abstract:
راحة الصدور و آیه السرور یکی از متون تاریخی نثر فارسی در احوال سلاجقه عراقست که محمد راوندی از نویسندگان توانای زبان فارسی، آن را به نثر فنّی- شیوه مرسوم و رایج زمان- نوشته است. نثر این کتاب یکدست نیست،در بخشهایی که تاریخ صرف است ساده و بی تکلف، اما در مباحثی که کلام اقتضا کرده، مانند مقدمه کتاب و مدخل بحثها یا مسائل خاص از قبیل جلوس و درگذشت پادشاهان و .... نویسنده تا آنجا که میتوانسته، تمام دقایق و ظرایف شعری و ادبی را بکار گرفته و نمونه زیبایی از نثر فارسی را پدید آورده است. راوندی همانند بسیاری از نویسندگان نثر فنی، از شواهد شعری فارسی و عربی زیادی استفاده کرده؛ بگونه ای که تنها از شاعران فارسی زبان یکهزار و هفتصد و هفتاد و هشت بیت نقل کرده است. بارزترین خصیصه محور ادبی نثر او اقتباسها و تلمیحات قرآنیست که اغلب بصورت منظوم یا مسجع ترجمه شده اند. در محور زبانی، بخصوص در کاربرد افعال، ویژگیهای نثر عهد غزنوی مشهود است. ترکیبات نو مانند تنک ذوابه، تهمتن دل، حیدر تن... و اصطلاحات علوم نجوم، شطرنج، پزشکی و... نیز در راحه الصدور درخور توجه است. در این مقاله تلاش شده ویژگیهای سبکی این اثر از سه محور زبانی، ادبی و فکری تحلیل و بررسی شده، نکات دقیق سبکی آن، بخصوص از زاویه زبانی و ادبی روشنتر گردد.
Machine summary:
مثال : 1 وهــم را ســوی درگهــش ره نیــست فهم از ادراک وصفـش آگه نیست (ص ٣) ابیاتی هم دارد که لیلی و مجنون نظامی را تداعی می کند: بـــر دیـــری کـــام خـــویش منگـــر کاقبــــــــال ، خــــــــودش درآرد از در تعمق در اشعار راوندی نشان میدهد که خود او نیز بر بعضی از شاعران بعد از خـود تـأثیر گذاشته است ؛ مثلا، به جرأت میتوان گفت محتشم کاشانی در مرثیة معروف خـود ،مـدیون این مورخ شاعر بوده و مایة اصلی و حتی سبک ، وزن و قالب بیان را از وی گرفتـه اسـت .
» (بهار، ج ٢: ٤٠٧) اگر چه راحـه الصدور از نظر آرایه های ادبی و دشواریهای عربـی بـه پـای کلیلـه و دمنـه نمیرسد، لیکن در جای جای کتاب که نویسنده دست به تصنع زده و قـدرت نمـایی کـرده است - و از این دست نیز در کتاب بوفور میتوان یافت - دست کمی از کلیله و دمنه ندارد و ارزش آن را دارد که بعنوان یک اثر مهم ادبی ، مورد توجه ادبا قرار گیـرد.
دربـارة موازنـه و قرینه سازی که مرحوم بهار مینویسد: «جز در مواردی خاص به نادر در آن دیده میشود» باید گفت صرف نظر از قسمتهایی که اختصاص به ذکـر تـاریخ و مـسائل دقیـق تـاریخی دارد، اغلب از آنها استفاده میکند و تحقیق و تأمل در این کتاب نشان میدهد نویسنده تمایل دارد تا آنجا که ممکنست ، از صنایع لفظی و معنوی در کلام خود استفاده کند.