Abstract:
آیت الله میرزا محمدعلی شاه آبادی از بنیان گذاران نظریه فطرت در قرن اخیر به شمار می رود. رهیافت شاه آبادی به نظریه فطرت، درون دینی و احیانا آمیخته با رویکرد ذوقی و عرفانی است. درعین حال بیشتر نظریه پردازی های وی از پشتوانه فلسفی و عقلانی برخوردار است. اثبات اصول اساسی مذهب (اثبات واجب، نبوت و امامت عامه و معاد) براساس مقتضیات فطرت از طرق متعدد، استناد به مقتضیات فطرت در برخی مباحث فلسفی (نفی ماهیت، مکان مندی، جسمانیت، ...از واجب تعالی) و همچنین علم النفس، ارائه تحلیلی جامع از فطری بودن دین و تمسک به اقتضائات فطرت برای سیر و سلوک و خودسازی، مهم ترین نوآوری های وی در این باب قلمداد می شود. مهم ترین عامل توفیق شاه آبادی در پدید آوردن این نو آوری ها، اهمیت دادن او به آموزه های کتاب و سنت و تامل عمیق در آن هاست.
Machine summary:
ولی طرح جدی موضوع فطرت، بهمثابة یک بحث مهم فلسفی و عرفانی و تمسک به مقتضیات فطرت انسانی برای اثبات برخی مباحث فلسفی، بیگمان از نوآوریهای حکیم شاهآبادی است.
اثبات مبدأ، صفات کمالی و برخی احکام فلسفی او حکیم شاهآبادی با تمسک به مقتضیات فطرت انسانی، مجموع ده برهان بر اثبات واجب متعال سامان داده است.
فارغ از برخی ملاحظات انتقادی که بر بعضی براهین او وجود دارد (رک: غفورینژاد، 1389ب ، 239-221) ابداع این تعداد از براهین با تمسک به مقتضیات فطرت انسانی از نوآوریهای حکیم بوده و بهنوبۀ خود ستایشبرانگیز است.
حاصل آنکه، حکیم شاهآبادی در باب اثبات مبدأ و صفات کمالی او از طریق تمسک به مقتضیات فطرت انسانی، نوآوریهای متعددی ارائه کرده است.
اثبات نبوت عامه شاهآبادی با استناد به بیان فوق نتیجه میگیرد که فطرت به لزوم تدین حکم میکند؛ چرا که انسان نمیتواند نسبت به التزامات سهگانة فطری پیشگفته، بیتفاوت باشد و آنها را رها کند و طبق آن عمل ننماید.
وی سپس با استناد به اینکه فطرت انسان در هر زمانی عاشق رسیدن به کمال مطلق است و اقتضائات سهگانة مزبور را دارد، نتیجه میگیرد که فطرت کاشفه نیز باید همواره در میان مردم وجود داشته باشد تا فطرت عاشقه در وقت نیاز به او رجوع کند (شاهآبادی، 1360ب: 41).
تمسک به فطرت عشق به جاودانگی برای اثبات معاد، پیش از شاهآبادی نیز در سنت فلسفی اسلامی سابقه دارد؛ چنانکه ملاصدرا در دو موضع بدان استناد جسته و از طریق آن به اثبات معاد پرداخته است (رک: ملاصدرا، 1423: 9، 210ـ209؛ نیز 1354: 456).