Abstract:
جهانیشدن بر ماهیت، شیوههای عمل و نحوه نگرش جنبشهای اسلامی نسبت به محیط پیرامون خود تأثیرگذار بوده است، به گونهای که این فرایند، زمینهساز واکنشهای متفاوتی شده است. برخی از آنها مطابق با تفسیرهایشان حفظ اسلام اصیل و راستین را خواستارند، بهطوریکه با بهره جستن از امکانات تکنولوژیکی و فنی جهانیشدن، توانستهاند خود را به جنبشی با برد جهانی تبدیل کنند و با استفاده از چنین امکاناتی، ضمن بیان افکار و عقاید سلفی، مخاطراتی را در موضوعاتی مانند تهدید صلح و امنیت بینالمللی برای جامعه جهانی از یک طرف و اسلامهراسی از طرف دیگر ایجاد کردهاند، اما دسته دیگر بر آن بودهاند تا ضمن توجه به هویت اسلامیشان، خود را با شرایط ناشی از جهانیشدن انطباق دهند، بهطوریکه این نوع جنبشها در اثر فرایندهای جهانیشدن از حالت رادیکال، شبهنظامی و آرمانگرا به حالت واقعنگر با کارکردهای ملی تبدیل شده که میتواند با بهرهمندی از فضای مجازی مانند اینترنت و رسانههای صوتی، تصویری به بیان افکار و عقایدشان بپردازند. دسته سوم نیز معتقدند که جهانیشدن دارای ابعاد ایدئولوژیکی و تکنولوژیکی است که بعد ایدئولوژیک آن ممکن است تعارضاتی برای ما در پی داشته باشد، اما بعد تکنولوژیک آن دارای فوایدی است؛ بنابراین، ضروری است ضمن پذیرفتن جهانیشدن بهعنوان یک پدیده، برای استفاده از دستاوردهای ناشی از آن و حفظ هویت دینی کوشا بوده، در این عرصه به ایفای نقش بپردازیم. پرسش اصلی پژوهش این است که جنبشهای اسلامی معاصر چه واکنشی نسبت به جهانیشدن داشتهاند؟ فرضیهای که در پاسخ به این پرسش مطرح است این است که با توجه به دغدغهها و تفسیرهای این جنبشها مبنی بر حفظ شریعت، برخی از آنها موضعی واکنشی در ارتباط با جهانیشدن اتخاذ کردهاند، اما گروهی دیگر از این جنبشها بر آن بودهاند تا خود را با شرایط ناشی از جهانیشدن تطبیق دهند. بنابراین، نوشته حاضر در راستای آزمون فرضیه بالا، از رویکرد تحلیلی نظریه بحران هرایر دکمجیان و نظریه سرزمینیکردن جنبشهای اسلامی اولیویه روآ بهره برده است.
Machine summary:
برخی از آن ها مطابق با تفسیرهایشان حفظ اسلام اصیل و راستین را خواستارند، به طوریکه با بهره جستن از امکانات تکنولوژیکی و فنی جهانی شدن، توانسته اند خود را به جنبشی با برد جهانی تبدیل کنند و با استفاده از چنین امکاناتی ، ضمن بیان افکار و عقاید سلفی ، مخاطراتی را در موضوعاتی مانند تهدید صلح و امنیت بین المللی برای جامعه جهانی از یک طرف و اسلامهراسی از طرف دیگر ایجاد کردهاند، اما دسته دیگر بر آن بودهاند تا ضمن توجه به هویت اسلامی شان، خود را با شرایط ناشی از جهانی شدن انطباق دهند، به طوریکه این نوع جنبش ها در اثر فرایندهای جهانی شدن از حالت رادیکال، شبه نظامی و آرمانگرا به حالت واقع نگر با کارکردهای ملی تبدیل شده که می تواند با بهرهمندی از فضای مجازی مانند اینترنت و رسانه های صوتی ، تصویری به بیان افکار و عقایدشان بپردازند.
به هرحال القاعده با چنین تشکیلات عریض و طویلی که در خاورمیانه و شمال آفریقا ایجاد کرده است به اقدامات متعددی مانند انفجار سفارت آمریکا در کنیا و تانزانیا در سال ١٩٩٨، اتهام دخالت در حوادث یازده سپتامبر وغیره در کشورهای اسلامی برای مبارزه پیگیر با دولت های غربی دست زده است ؛ بنابراین ، برداشت سلفی القاعده از اسلام باعث اتخاذ استراتژی تعارضی از سوی این گروه در ارتباط با دولت های غربی شده به گونه ایکه آنان با چنین برداشتی ، زمینه هرگونه نوآوری و نواندیشی در مسائل جدید را به کنار نهادند، اما عدهای دیگر معتقدند که با تحلیل گفتمان و محتوای بیانیه های القاعده به این نتیجه می رسیم که به طورکلی ، رهبران القاعده تمایلی عمل گرایانه به استفاده از محتوای استراتژیک و تاکتیکی بیانیه هایشان برای تغییر شرایط نشان دادهاند و درعین حال تعهد موعودگرایانه به برنامه ایدئولوژیک وسیع تر خود را هم حفظ کرده اند.