خلاصة:
از جمله مباحث چالشی پیرامون قرآن، مسأله بطن آن بوده که با تحلیلهای مختلف علما و مفسران مواجه شده است. از مطالعه آثار علامه طباطبایی و آیتالله معرفت نیز نکاتی دراین باره به دست میآید که گاهی مختلف و حتی گاهی، متعارض است که پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی چگونگی و چرایی دیدگاه این دو مفسر، پیرامون بطن قرآن میپردازد. بر اساس نتایج پژوهش: 1- هردو مفسر، بطن را صرفا «معنا» دانستهاند اما درتفسیر، «مصداق» را نیز با عنوان تأویل/جری برای آن قائلند؛ براساس روایات، باید بطن را «معنا» و «مصداق» دانست. 2- علامه، بطن را از سنخ مدلولات مطابقی الفاظ و آیتالله معرفت، آن را مدلول التزامی کلام میداند اما نمونههای بطنی علامه، دارای دلالت التزامی است. 3- علامه، گستره بطن را شامل همه آیات قرآن دانسته و آیتالله معرفت نیز پس از عدم درنظرگرفتن بطن برای آیات الاحکام، در آثار بعدی به بیان بطن برای آنها پرداخته و گستره آیات دارای بطن را وسیع در نظر گرفته است. 4- هر دو اندیشمند، دستیابی به باطن را منحصر به معصوم ندانسته، اما علامه، راه کشف آن را از طریق تدبر و آیتالله معرفت از طریق تنقیح مناط و الغای خصوصیت و همگانی کردن آن میداند.
The critical analysis of Allameh Tabataba'i's and Ayatollah Ma'irif's views on the content of the Qur'an is based on all sacred books. In the face of the intrinsic interpretation of the Qur'an, there are extremes, but the dominant approach of the Shiite scholars is moderation.The present article uses a descriptive-analytical method to critically analyze the views of two contemporary Shiite commentators, Allameh Tabataba'i and Ayatollah Ma'erif, and based on the results of the research:1- Allameh Tabatabai and Ayatollah Ma'erif have considered the meaning of 'vent' merely 'meaning'.But in the interpretation, it also refers to "Mossadegh" as an interpretation or Jerry;2. Allameh refers to the ventricle as the literal analogue of Ayatollahs and Ayatollah al-Ma'rifah, but it is the semantic ventricle of the Allameh; the 'semantic ventricle' can be understood as a 'semantic ventricle'. He considered ventricular ventricle "to be a sign of conformity." 3-Allameh considers the scope of the verse to include all the verses of the Qur'an, but Ayatollah Ma'rifah excludes the verses of al-Aqamam from the fact that according to the text of the traditions, it is an inappropriate and inaccurate view. 4- Both scholars do not consider the access to the interior as exclusive to the infallible,
ملخص الجهاز:
پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، درصدد پاسخ به این سوالهاست که تحلیل انتقادی دیدگاه آیتالله معرفت و علامه طباطبایی درباره ابعاد مختلف بطن قرآن، چه آموزههایی را به دست میدهد و آراء کدام یک و بر اساس کدام مبانی، درست است؟ پیشینه پژوهش درباره پیشینه نگرش به مساله بطن قرآن، به رغم آن که برخی از افراد، اعتقاد به باطن را از بدعتهای شیعه برای توجیه عقایدشان میدانند ( ابنتیمیه، 1408ق: 2/45 تا39)، عموم دانشمندان اهلسنت ( طبری، 1412ق: 1/25؛ قرطبی، بیتا: 7/301)، بر وجود آن معتقدند و تلاش برای نگرش فرقهای یا ساختگی جلوه دادنِ روایات مرتبط، بیهوده است (شاکر، 1382ش: 158-161)؛ البته گرایش به تفسیر باطنی، به دلایلی ازجمله تلاش مسلمانان برای رویارویی با اندیشههای تازهوارد یونانی در حوزه فرهنگ اسلامی در قرن دوم هجری، رونق بیشتری یافت (هاشمی، 1379ش: 36) و رشد آن در میان اهل عرفان و تصوف، بیشتر بود (رضایی اصفهانی، 1385ش: 244).
درباره آراء علامه طباطبایی و آیتالله معرفت درخصوص بطن قرآن نیز به تفکیک، آثاری وجود دارد؛ برای نمونه در مقاله «واکاوی نگرش علامه طباطبایی به روایات وارده در تفسیر قرآن کریم با تأکید بر مفاهیم بطن و جری» به اثبات رسیده که به رغم این که علامه، مفاهیم معنایی را «بطن قرآن» دانسته و مفاهیم مصداقی را «جری» میداند، در مقام عمل دچار تردید شده و در غالب موارد، بازگشت عملی علامه در تعریف باطن قرآن، بطن مصداقی است (فتاحیزاده و دیگران، 1394ش: 156).